Sprawcy, ofiary, świadkowie. Ludzie i miejsca. Miejsca masowych mordów XX-wiecznej Europy Środkowej i Wschodniej, określane przez autora niepokojącym mianem krajobrazów skażonych. Zatarte, przemilczane, zapomniane. Bohaterowie eseju Martina Pollacka.

 Pozornie wszystko wygląda jak należy. Ziemia skryła kości, krew wsiąkła w ziemię, wyrósł las i minęło wystarczająco dużo czasu, który leczy rany. Pozornie. O to właśnie zadbali “ogrodnicy”, tego właśnie chcieli “architekci krajobrazu”. Ci, którzy wypaczyli obojętne przecież pojęcia, z “polowaniem” na czele. Uwielbiali robić sobie zdjęcia “tam”, dokumentować efekty swojej “pracy”. Takich fotografii zachowało się wiele, wśród nich najbardziej poruszające… twarze ludzi tuż przed egzekucją.

 Nierozpoznawalne miejsca, anonimowe ofiary. Różnych nacji i różnych reżimów. Kim byli? Z imienia, nazwiska, zawodu i… marzeń? Ważniejsze od dokumentujących skalę zbrodni liczb są pojedyncze osoby i ich historie.

 Miejsca masowych mordów przetrwały w pamięci wewnętrznej, lokalnej. Mieszkańcy danej miejscowości i ich sąsiedzi doskonale wiedzą co, kiedy i gdzie się wydarzyło, a wiedza ta przechodzi na kolejne pokolenia. Nie każdy potrafi stawić jej czoła. Uporczywe milczenie, wyparcie, niechęć, czy agresja to najczęstsze reakcje na pytania i “węszenie” osób z zewnątrz, osób “spoza”. Kręgu świadków, a czasami współuczestników.

 Ktoś obawia się, że zabiorą mu pole. Ktoś się wstydzi za winy ojca. Ktoś nie dopuszcza do siebie myśli, że wypasa, sieje i orze “na Żydach”, a ktoś inny, że się na nich wzbogacił. Wszyscy chcą mieć przysłowiowy święty spokój.

 Halacha (religijne prawo żydowskie) zakazuje naruszania miejsc pochówku.* W imieniu tysięcy zamordowanych robi to Martin Pollack. Spokojnie, mądrze, boleśnie. Uzbrojony jedynie w pióro wywraca te groby do góry nogami. W naszej świadomości i naszych sumieniach.

 “Las ma krótką pamięć”. A człowiek?

 Aleksandra Buchaniec-Bartczak

Dzięki uprzejmości Wydawnictwa Czarne.

* Ekshumacja żydowskich grobów możliwa jest tylko w ściśle określonych przypadkach, np. aby przenieść szczątki do Erec Izrael.

 http://www.fzp.net.pl/ksiazki/skazone-krajobrazy