Rabin David Rosen

,

Papież Jan XXIII (1881-1963)

Teodor Herzl, w ramach wysiłków zmierzających do pozyskania międzynarodowego poparcia dla projektu syjonistycznego, uzyskał audiencję u papieża Piusa X i przedstawił mu swoją wizję. We wspomnieniach zapisał papieską odpowiedź: „Żydzi nie uznali naszego Pana, dlatego też my nie możemy uznać narodu żydowskiego. Nie jesteśmy w stanie zapobiec powrotowi Żydów do Palestyny, ale duchowni nasi będą gotowi, aby ochrzcić ich wszystkich wodą święconą”.

Tymi słowy Pius X podsumował tradycyjny stosunek Kościoła katolickiego do narodu żydowskiego – Żydzi zostali ukarani, ponieważ nie uznali Ewangelii. Dlatego skazani są na tułaczkę między narodami aż po dzień sądu ostatecznego, co jest dowodem na ich przewinienie.

Od tego czasu sytuacja zmieniła się diametralnie. Watykan utrzymuje pełne stosunki dyplomatyczne z Izraelem, a dwaj poprzedni papieże odwiedzili państwo żydowskie, okazując wielki szacunek dla wybranych w Izraelu władz i jej przedstawicieli, a także dla państwowych i religijnych instytucji. „Jesteście umiłowanymi starszymi braćmi Starego Przymierza, które nigdy nie zostało złamane i nigdy złamane nie zostanie” – powiedział papież Jan Paweł II.

Dwaj poprzedni papieże podkreślali również fakt, że chrześcijanie są w szczególny, duchowy sposób powiązani z narodem żydowskim, w stopniu nieporównywalnym do związków z innymi religiami świata.

Ten niesamowity zwrot w relacjach Watykanu i Izraela zawdzięczamy jednej osobie: kardynałowi Angelo Giuseppe Roncalli. W czasach Holokaustu był nuncjuszem papieskim w Turcji i uratował od Zagłady tysiące Żydów; po wojnie robił wszystko, aby kraje katolickie wspierały ustanowienie państwa Izrael. Wstępując na tron papieski w 1958 roku wybrał imię Jan XXIII i powiedział: „Ja jestem Józef, brat wasz”, cytując słowa biblijnego Józefa do jego braci w Egipcie. W języku włoskim imię Giuseppe jest odpowiednikiem imienia Józef.

Papież Jan XXIII rozpoczął wprowadzanie zmian w liturgii Kościoła katolickiego i wyeliminował z niej wszelkie lekceważące słowa o Żydach. W 1962 roku zorganizował spotkanie z biskupami z różnych krajów, aby przedyskutować z nimi ścieżkę, jaką podążać miał Kościół w nowych czasach – jednym z poruszonych tematów był stosunek katolicyzmu do judaizmu i Żydów. To spotkanie, dzieło rozłożone na trzy lata pracy, zwane jest Soborem Watykańskim II, a dokument, który określił stosunek Kościoła katolickiego do innych religii, a zwłaszcza do judaizmu, zwany jest Nostra aetate (łac. „W naszych czasach”).

Ten dokument zrewolucjonizował stosunek chrześcijaństwa do Żydów: pierwszy raz Kościół zadeklarował sprzeciw wobec twierdzenia, że naród żydowski jest odpowiedzialny za śmierć Chrystusa. Ponadto dokument Nostra aetate odrzucił doktrynę, według której Żydzi zostali porzuceni przez Boga a Kościół zajął ich miejsce. Ratyfikowano wieczystość przymierza pomiędzy Bogiem a narodem żydowskim, przy pełnym potępieniu antysemityzmu. (Papież Jan Paweł II zdefiniował antysemityzm jako „grzech przeciw Bogu i ludzkości”).

Niestety, papież Jan XXIII zmarł, zanim dokument Nostra aetate został opublikowany, a Watykan nawiązał stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Jego miejsce zajął papież bardziej „ostrożny”, najwyraźniej zaniepokojony negatywną reakcją świata arabskiego, która wiązała się z atakami na wspólnoty chrześcijańskie. W 28 lat później podpisano Umowę Zasadniczą pomiędzy Izraelem a Watykanem, która doprowadziła do zacieśnienia więzi pomiędzy obydwoma organizmami. Odpowiednio skomentował to prezydent Shimon Peres: „Nigdy więzi pomiędzy nami nie były tak dobre i tak bliskie”. Nawiązanie pełnej współpracy umożliwiło papieskie wizyty w Izraelu Jana Pawła II i Benedykta XVI, doprowadziło również do powołania dwustronnej komisji ds. dialogu międzyreligijnego, ułatwiającej współpracę pomiędzy Watykanem a Naczelnym Rabinem Izraela, która obecnie świętuje dziesiątą rocznicę działalności.

Wszystkie te pozytywne osiągnięcia i sukcesy są owocem odwagi i wizji jednego człowieka z wielkim sercem i szczerą miłością do narodu żydowskiego – papieża Jana XXIII. Pomimo tego Izrael nigdy oficjalnie nie uznał jego wielkich zasług – aby to naprawić powstał komitet społeczny, który za kluczowy element swojej działalności uznał zorganizowanie konferencji poświęconej pamięci papieża Jana XXIII. Jednak z praktycznego punktu widzenia nie jest to działanie wystarczające – powinniśmy zrobić dużo więcej. O rewolucji, jakiej dokonał Jan XXIII w stosunku Kościoła katolickiego do narodu żydowskiego, w naszych podręcznikach jest zaledwie wzmianka. Nawet jego heroiczne działania mające na celu ratowanie Żydów od Zagłady nie są znane większości obywateli Izraela.

Uznanie jego bohaterskich czynów jest ważne zwłaszcza teraz, kiedy nie brakuje nam wrogów. Sprawił, że pokochali nas – lub przynajmniej zaprzyjaźnili się z nami – niektórzy z tych, którzy nas nienawidzili. Jest to wyzwanie dla Ministerstwa Edukacji i dla systemu edukacji narodowej; to dług wdzięczności, który spłacić musimy względem postaci o tak wielkim historycznym znaczeniu dla Izraela, dla narodu żydowskiego i jego relacji ze światem chrześcijańskim. Antysemityzm nie jest problemem przeważającej części tego świata – jego przeważająca część jest dzisiaj otwarta na rozwiązania, co jest w dużym stopniu zasługą papieża Jana XXIII.

Tłumaczenie i opracowanie: Małgorzata Urszula Fortuna

http://www.znak.org.pl/?lang1=pl&page1=people&subpage1=people00&infopassid1=474&scrt1=sn