Jerzy Klechta

ODSŁONA 1

Przygotowując wcześniejszy tekst o udziale polskich Żydów w Powstaniu Warszawskim zwycięstwo odniósł nie tyle złośliwy, psotny duszek zwany chochlikiem, co sam  „pan Internet” , ten mój osobisty. W jego dokumentacji mam podobny bałagan jak w szufladzie biurka.

Dokumentów pod nazwą: „Polscy Żydzi w Powstaniu 1944” w internetowej dokumentacji tyle, co książek na półkach. Kliknąłem plik niewłaściwy, po czasie zorientowałem , że jest to tekst nie mojego autorstwa, lecz  Krzysztofa Bielawskiego, znakomitego dziennikarza i dokumentalisty, głównego specjalisty w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, prowadzącego portal „Wirtualny Sztetl”, założyciela strony internetowej „Kirkuty – cmentarze żydowskie w Polsce”, nadto autora 3 tys. artykułów poświęconych dziedzictwu polskich Żydów.

Tekst  ten wycofałem z Internetu i poniżej zamieszczam właściwy, krótki ale własny.

                                           X X X

W walkach powstańczych w 1944 roku brali udział nie tylko Polacy. Piękną kartę zapisali Słowacy. Pracowali w gazowni na Czerniakowie. W porozumieniu z kierownictwem Armii Krajowej utworzyli  535. pluton Słowaków.

W powstaniu walczyło też kilku przedstawicieli innych narodowości, nie zabrakło nawet Nigeryjczyka, Augusta Agbola O’Browna, który w Warszawie mieszkał jeszcze przed wojną. Oddzielny rozdział Powstaniu Warszawskim zapisali polscy Żydzi.

Najgłośniejszym wydarzeniem Powstania Warszawskiego związanym z Żydami było odbicie więźniów obozu koncentracyjnego „Gęsiówka”, przy ul. Anielewicza.

Więźniowie byli wykorzystywani do prac na terenie zburzonego przez hitlerowców getta (wyszukiwanie w ruinach kosztowności, rozbiórka domów). W obozie rozstrzeliwano skazańców przywiezionych z Pawiaka. Zwłoki palono na miejscu. Obóz powstał wiosną 1943 r. na terenach wzdłuż ul. Gęsiej, od ul. Zamenhofa do ul. Okopowej – jako filia obozu koncentracyjnego w Majdanku.

1 sierpnia 1944 r. oddział Kedywu dowodzony przez por. Stanisława J. Sosabowskiego ( ps. „Stasinek”) wyzwolił około 50 Żydów zatrudnionych pracach przy Umschlagplatzu. Większość z nich wyraziła chęć walki w powstańczych szeregach. Był wśród nich m. in. Chaim Goldstein, członek francuskiego ruchu oporu i więzień KL Auschwitz.

5 sierpnia żołnierze Armii Krajowej z harcerskiego batalionu „Zośka”, po trwającym półtorej godziny natarciu opanowali obóz, po czym uwolnili 348 przetrzymywanych tam więźniów.

Udział w Powstaniu Warszawskim brały kobiety – Żydówki.

„O godzinie siedemnastej usłyszałam strzały – pisała Adina Blady-Szwajger, lekarka i łączniczka ŻOB – Wybiegłam na schody. Tego wrażenia nie zapomnę. Po schodach zbiegał – oficer polski! W mundurze Brygady Karpackiej! Wszyscy płakali i ja z nimi. W suterenie urządzano szpital polowy. Podeszłam do komendanta. Był to major »Pobóg«, przedstawiłam się, powiedziałam kim jestem i natychmiast zostałam zaliczona w poczet personelu szpitala”.

W szeregi powstańcze wstępowały nawet dzieci. Walczyła młodzież żydowska. Stawali w szeregach obok polskich rówieśników. Bohaterskimi czynami zapisali się  bracia: Zalman „Miki” i Perec „Cwaniak” Hochmanowie. Uratowani z piekła, jakim była likwidacja getta, handlowali papierosami na pl. Trzech Krzyży. W Powstaniu Warszawskim służyli jako łącznicy, w działającym na terenie Śródmieścia batalionie „Sokół”. Stanowili „gwardię przyboczną” legendarnego szefa oddziału, Antoniego Godlewskiego („Antek Rozpylacz”).

W walkach powstańczych brali również udział członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej, którym udało się przeżyć powstanie w getcie warszawskim (m.in. Marek Edelman i Icchak Cukierman).

Nie znamy liczby Żydów walczących w Powstaniu Warszawskim 1944 . Przyjmuje się liczbę od 1000 do 3000 polskich Żydów.

ODSŁONA 2

Czyli Olimpiada letnia, która właśnie się rozpoczyna . Udział polskich Żydów w olimpiadach nie był liczny. Ale był znaczący. Królową wszechczasów polskiej lekkoatletyki została Irena Szewińska, z domu Kirszenstein. Na czterech kolejnych olimpiadach zdobyła 7 medali ( 3 złote, 2 srebrne i 2 brązowe). Urodziła się w rodzinie żydowskiej. Była członkiem honorowym komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed ubiegłorocznymi wyborami prezydenckimi.

Przed II wojną światową, w czasach III Rzeszy, zarówno IV Zimowe Igrzyska  w Garmisch-Partenkirchen, jak i XI Letnie Igrzyska  Berlinie przebiegały pod hasłem : „Żydom wstęp wzbroniony”. „Nie ma na ziemi niemieckiej miejsca dla żydowskiego przywództwa w sporcie…są  oni  gorsi niż cholera, syfilis, ogień, głód, susza i gaz trujący” – pisał o ideach olimpijskich gwiazdor dziennikarstwa III Rzeszy Bruno Malitz dodając, że „nowoczesny sport jest skażony Polaczkami i żydomurzynami”.

Postacią niezwykłą – a tak mało u nas znaną – jest Ben Helfgott, polski Żyd z Piotrkowa Trybunalskiego, ocalały z Holocaustu.

Wystartował w olimpiadach dwukrotnie – w Melbourne (1956) i w Rzymie (1960).  

Tak wspomina dzieciństwo: „ Jak byłem mały grałem w piłkę nożną, ping-ponga, uprawiałem gimnastykę. Chodziłem do polskiej szkoły, czytałem książki Sienkiewicza, uwielbiałem Korczaka. To było cudowne dzieciństwo. A kilka lat później w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie nie tylko nie miałem siły biegać czy skakać, ale nawet chodzić, wtedy chciałem tylko przeżyć”.

Całą rodzinę stracił w Holocauście. Z obozu koncentracyjnego  chłopca wywieziono do Anglii, do hrabstwa Kumbria (80 km od Manchesteru). I to tam późniejszy mistrz olimpijski zaczął trenować podnoszenie ciężarów. W 1956 r. na Olimpiadzie w Helsinkach  okazało się , że był jedyną osobą ocalałą z Holocaustu, która wystartowała w Igrzyskach. Zaprzyjaźnił się z polskimi sportowcami: m.in. z Marianem Zielińskim a także z czechosłowackim długodystansowcem, zdobywcą wielu medali Emilem Zatopkiem. Polski Żyd na Igrzyskach w Rzymie był kapitanem brytyjskiej drużyny.

Jerzy Klechta