Uncategorized

Krótka historia Żydów w Warszawie

XI w. – Pierwsze wzmianki o Żydach na Mazowszu.
1237 – Wzmianka o stałym osadnictwie Żydów w Płocku.
1414 – Najstarszy dokument potwierdzający obecność Żydów w Warszawie. Mieszkali na Starym Mieście, między ulicami Wąskim Dunajem i Piekarską. Tu mieli swoją synagogę, a ich cmentarz znajdował się już poza murami miasta, prawdopodobnie w okolicy ul. Bednarskiej.
1483 – Pierwszy pogrom Żydów. Bolesław IV Mazowiecki wypędza ich z miasta
1525 – Książę Janusz Mazowiecki ponownie wypędza Żydów z miasta.
1527 – Po śmierci Janusza, ostatniego księcia mazowieckiego, Mazowsze zostaje włączone do Korony. Król Zygmunt Stary wydaje przywilej „de non tolerandis Judaeis” dla Warszawy i Mazowsza.
1775 – Uchwała sejmu zachęcająca Żydów do osiedlania w całym województwie mazowieckim z wyłączeniem miasta Warszawy. Osiedlają się na Pradze, w okolicy obecnej ul. Jagiellońskiej.
1775 – Marszałek Koronny Stanisław Lubomirski nakazuje konfiskować Żydom towary oraz burzyć ich domy i sklepy w podwarszawskich jurydykach Nowy Potok i Nowa Jerozolima.
1780 – Szmul Zbytkower uzyskuje zezwolenie na założenie cmentarza żydowskiego na Pradze.
1785 – Usunięcie Żydów z jurydyk Leszno, Pociejów, Tłomackie.
1794 – Żydzi biorą udział w powstaniu kościuszkowskim. Berek Joselewicz tworzy konny pułk składający się żołnierzy żydowskich.
1795 – Po trzecim rozbiorze Polski Prusacy zezwolili Żydom na stałe osiedlanie się w Warszawie. Ludność żydowska liczyła wówczas ok. 6000 osób (ok. 8,6% mieszkańców).
1799 – Zostaje założona warszawska gmina żydowska.
1806 – Gmina warszawska otrzymała zezwolenie na założenie własnego cmentarza za rogatkami Wolskimi, na zachód od okopów miejskich (ob. ul. Okopowa).
– Przy ul. Daniłowiczowskiej powstaje pierwsza synagoga postępowa.
1809 – Dekret o utworzeniu tzw. rewiru żydowskiego w dzielnicy północnej przez wprowadzenie ulic egzymowanych, na których Żydom nie wolno było zamieszkiwać.
1814 – Otwarcie pierwszej drukarni żydowskiej w Warszawie.
1819 – Pierwszym rabinem gminy warszawskiej zostaje Szlomo Zelman Lipszyc (1765-1839).
1820 – Ludność żydowska Warszawy liczyła ok. 22 000 osób (ok. 22% mieszkańców).
– Pierwsze trzy rządowe szkoły elementarne dla dzieci żydowskich.
1826 – W Warszawie osiedla się Icchak Meir Alter (1789-1866), od 1859 r. cadyk w Górze Kalwarii.
– Powstaje rządowa Szkoła Rabinów, kierowana do 1852 r. przez Antoniego Eisenbauma, następnie przez Jakuba Tugendholda do zamknięcia w 1862 r.
1827 – Księgarz Jan Glucksberg (1784-1859) wydał „Przewodnik po Warszawie”.
1830 – Żydzi warszawscy biorą udział w powstaniu listopadowym w szeregach Gwardii Narodowej, tworząc Gwardię Miejską Starozakonnych.
1841 – Matias Rosen (1807-1865), bankier, zostaje przewodniczącym Dozoru Bóżniczego (Gminy Żydowskiej).
1856 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 41 000 osób (26,3% mieszkańców).
– Naczelnym rabinem gminy warszawskiej zostaje rabin krakowski Ber Meisels (1798 – 1870).
1858 – Księgarz Samuel Orgelbrand (1810-1868) rozpoczął wydawanie w 28 tomach pierwszej polskiej encyklopedii.
1861 – Żydzi biorą udział w demonstracjach patriotycznych przed powstaniem styczniowym. Michał Landy (1844-1861) ginie od kul w demonstracji na pl. Zamkowym, podnosząc padający krzyż.
1862 – Rozpoczyna się wydawanie hebrajskiego czasopisma „Ha-Cefira” (Jutrzenka), założonego przez Chaima Zeliga Słonimskiego (1810-1904).
– Zostają zniesione wszelkie ograniczenia prawne w stosunku do ludności żydowskiej w Królestwie Polskim.
1863 – Udział Żydów w powstaniu styczniowym. Henryk Wohl (1836-1907) pełnił funkcję dyrektora Wydziału Skarbu przy Rządzie Narodowym.
1871 – Prezesem gminy warszawskiej został znany lekarz Ludwik Natanson.
1876 – Z funduszy rodzin Bersonów i Baumanów wybudowano szpital dla dzieci żydowskich.
1878 – Została wybudowana Wielka Synagoga na Tłomackiem, zwana postępową, dzieło Leandra Marconiego.
1879 – Otwarto Warsztaty dla Nauki Rzemiosł Warszawskiej Gminy Starozakonnych – pierwsza żydowska szkoła zawodowa w Królestwie Polskim.
1881 – W grudniu miał miejsce pogrom ludności żydowskiej w Warszawie.
1887 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 150 000 osób (34,3% mieszkańców).
1895 – Utworzenie szkoły mechaniczno-technicznej przez Hipolita Wawelberga (1844-1901) i jego szwagra Stanisława Rotwanda.
1902 – Wybudowanie nowego szpitala żydowskiego na 1174 łóżek przy ul. Dworskiej.
1905 – Utworzenie Muzeum Żydowskiego ze zbiorów judaików Mathiasa Bersona.
1906 – W Warszawie odbywa się pierwsza konferencja syjonistów z zaboru rosyjskiego.
– W zamachu na podkomisarza policji carskiej zginął członek Organizacji Bojowej PPS Baruch Szulman(1885-1906).
1908 – Ukazuje się pierwszy numer „Hajnt” (Dzisiaj) dziennika w języku jidisz.
1910 – Ukazuje się pierwszy numer „Der Moment” (Chwila) dziennika w języku jidisz.
1912 – Towarzystwo „Pomoc dla Sierot” wybudowało przy ul. Krochmalnej dom dla ok. 100 sierot, którego kierownikiem został Janusz Korczak.
1914 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 337 000 Żydów (38,1% mieszkańców).
1915 – W Warszawie powstaje sportowy klub Makabi.
– Umiera wybitny pisarz, klasyk literatury jidisz Icchak Lejb Perec (1852-1915).
1917 – W Warszawie odbywa się pierwsza krajowa konferencja partii Mizrachi (syjonistów ortodoksów).
1921 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 310 322 Żydów (33,1% mieszkańców).
1923 – Ukazuje się pierwszy numer „Naszego Przeglądu”, największego dziennika żydowskiego w języku polskim. Wydawano 13 czasopism w języku żydowskim, 7 w języku polskim, 11 w hebrajskim.
1925 – Umiera w Warszawie „matka teatru żydowskiego” Ester Rachel Kamińska. W Warszawie działało 9 teatrów żydowskich.
1927 – Powstaje Żydowski PEN-Club.
– Zmarł Feliks Perl, współzałożyciel PPS, redaktor „Robotnika”.
1928 – Utworzono Instytut Nauk Judaistycznych, kierowany przez Majera Bałabana, i Mojżesza Schorra.
1929 – Powstaje Zrzeszenie Pisarzy i Dziennikarzy Żydowskich. Jego członkami byli: laureat Nagrody Nobla Isaac Bashevis Singer, Szalom Asz, Matatiahu Szoham.
1931 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 352 659 osób (30,1% mieszkańców).
1936 – Wybudowano przy ul. Tłomackie gmach Biblioteki Judaistycznej, w którym znalazł swą siedzibę Instytut Nauk Judaistycznych.
1937 – Powołano komisaryczny zarząd gminy żydowskiej z przewodniczącym Murycym Mayzelem.
1 IX 1939 – Wybuch drugiej wojny światowej.
12 13 IX 1939 – W żydowski Nowy Rok wyjątkowo ciężkie bombardowania dzielnicy żydowskiej.
23 IX 1939 – Stefan Starzyński, prezydent Warszawy, mianował Adama Czerniakowa prezesem Gminy Żydowskiej.
23 X 1939 – Powołanie Judenratu z Adamem Czerniakowym jako przewodniczącym.
26 X 1939 – Rozporządzenie władz niemieckich o przymusie nieodpłatnej pracy ludności żydowskiej.
28 X 1939 – Według przeprowadzonego spisu w Warszawie mieszkało 359 827 Żydów.
1 XII 1939 – Nakaz noszenia na prawym ramieniu opasek z gwiazdą Dawida.
22 29 III 1940 – W czasie świąt wielkanocnych rabowanie sklepów i bicie Żydów.
29 V 1940 – Utworzenie Żydowskiej Samopomocy Społecznej.
15 XI 1940 – Zamknięcie dzielnicy żydowskiej 3-metrowymi murami. Uwięziono ok. 350 000 osób na 307 ha.
18 IX 1941 – Zmniejszenie obszaru getta.
14 X 1941 – Rozporządzenie władz niemieckich o karaniu śmiercią Żydów, którzy bez upoważnienia opuszczą wyznaczoną dzielnicę.
16 II 1942 – Drewniany most nad ul. Chłodną przeznaczony dla ruchu pieszego między „małym” a „dużym” gettem.
22 VII 1942 – Rozpoczęcie z terenu Umschlagplatzu (ul. Stawki) deportacji do ośrodka zagłady w Treblince.
23 VII 1942 – Adam Czerniakow, przewodniczący Judenratu popełnia samobójstwo
6 VIII 1942 – Do ośrodka zagłady wysłano domy sierot z getta, w tym także Janusza Korczaka i jego podopiecznych.
12 VIII 1942 – Zlikwidowano „małe” getto. Pozostałe osoby przesiedlono na teren „dużego” getta.
16 VIII 1942 – Wydano ok. 35 000 kart pozwalających na prace w getcie i uratowanie przed deportacją.
15 IX 1942 – Niemcy zakończyli akcję deportacyjną. Wywieziono ok. 300 000 osób. W szczątkowym getcie pozostało ok. 60 000 osób, z tego ponad 20 000 nielegalnie.
X 1942 – Tworzy się w getcie Żydowski Komitet Narodowy.
XII 1942 – Utworzenie Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i jej sztabu z Mordechajem Anielewiczem jako komendantem.
XII 1942 – Przy Delegaturze Rządu konstytuuje się Rada Pomocy Żydom „Żegota”, w skład której wchodzą przedstawiciele polskich organizacji politycznych i mandatariusze stronnictw żydowskich.
18 I 1943 – Niemcy podejmują nową akcję wysiedleńczą. Zorganizowane grupy ŻOB stawiają zbrojny opór i Niemcy przerywają wysiedlanie.
19 IV 1943 – Wkraczające oddziały niemieckie zostają zaatakowane przez żydowskich bojowców. Wybucha powstanie.
8 V 1943 – Niemcy zdobywają bunkier ŻOB na ul. Miłej 18. Komendant Mordechaj Anielewicz z grupą bojowców popełnia samobójstwo.
10 V 1943 – Kanałami wychodzi z getta grupa 30 bojowców ŻOB.
16 V 1943 – Generał Jürgen Stroop własnoręcznie wysadza Wielką Synagogę jako znak swego zwycięstwa nad walczącymi w getcie Żydami.
23 VII 1943 – Niemcy na ul. Gęsiej zakładają obóz koncentracyjny z więźniami z Auschwitz do prac porządkujących na terenie getta.
3 XI 1943 – W akcji Erntefest Niemcy mordują więźniów obozów pracy w Trawnikach, Poniatowej i na Majdanku w większości pochodzących z getta warszawskiego wywiezionych tam po powstaniu.
VIII-IX 1944 – Wielu spośród ponad 10 tys. ukrywających się po „aryjskiej stronie” Żydów bierze udział w walkach powstania warszawskiego.
IX 1944/1945 – W wyzwolonej Pradze na ul. Jagiellońskiej i Targowej działa Komitet Żydowski, do którego ściągają ocaleni Żydzi.
X-17 I 1945 – Grupy Żydów ukrywają się w ruinach miasta do wkroczenia wojsk radzieckich i polskich.
21 VII 1945 – Zostaje otwarta synagoga przy ul. Jagiellońskiej, zburzona w 1961 r.
IX 1945 – Zabezpieczona prowizorycznie synagoga Nożyków staje się znów miejscem modłów.
1 I 1946 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 18 tysięcy osób.
1946 – W miejscu bunkra ŻOB – Miła 18 wzniesiono pomnik.
– W ruinach getta przy ul. Zamenhofa zostaje wzniesiony pomnik upamiętniający Żydów poległych w czasie II wojny światowej.
– W ruinach przy ul. Nowolipki wydobyto pierwszą część Archiwum Ringelbluma.
1947 – Do Warszawy z Łodzi przenoszą się centralne władze organizacji żydowskich.
– Do odbudowanego budynku przedwojennej Biblioteki Judaistycznej przenosi się z Łodzi Centralna Żydowska Komisja Historyczna, następnie przekształcona w maju 1947 r. w Żydowski Instytut Historyczny.
1948 – Powstaje Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w PRL z siedzibą przy ul. Twardej 6.
– Odsłonięcie pomnika Bohaterów Getta Warszawskiego.
1950 – Wydobycie drugiej części Archiwum Ringelbluma, ukrytej w dwóch bańkach na mleko.
X 1950 – Powstanie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów (TSKŻ) w Polsce.
1955 – Państwowy Teatr Żydowski kierowany przez Idę Kamińską przenosi się do Warszawy z siedzibą na pl. Zwycięstwa.
1966 – W Warszawie w TSKŻ jest zarejestrowanych 6200 osób.
1968 – Po wystąpieniach już w 1967 I sekretarza PZPR Wł. Gomułki rozpoczyna się antysemicka nagonka. W jej wyniku z Polski wyemigrowało ok. 20 tys. osób.
1969 – Ukończenie budynku na pl. Grzybowskim, do którego przeniósł się teatr żydowski i inne świeckie organizacje żydowskie.
1981 – Utworzenie Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami. Głównym terenem działania przez wiele lat był warszawski cmentarz żydowski przy Okopowej.
1982 – Ogrodzenie terenu cmentarza żydowskiego na Pradze dzięki pracy Fundacji Rodziny Nissenbaumów.
1983 – Po 6-letnim kompleksowym remoncie ponownie została otworzona synagoga Nożyków.
1988 – Powstanie z inicjatywy aktorki Gołdy Tencer Fundacji Shalom. Celem jej działania jest ocalenie pamięcie o Żydach Warszawy i Polski.
– Utworzenie Fundacji Ronalda S. Laudera w celu odbudowy żydowskiego życia i tradycji. Jej przedstawicielem w Polsce został rabin M. Schudrich.
– Wzniesienie pomnika w miejscu Umschlagplatzu i Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki 1940 -1943.
14 X 1988 – Spotkanie przedstawicieli ZRWM z papieżem Janem Pawłem II.
1989 – Do Polski przyjeżdża i zamieszkuje w Warszawie Naczelny Rabin Polski Pinchas Menachem Joskowicz.
1993 – Po raz pierwszy w historii stosunków chrześcijańsko-żydowskich biskup rzymskokatolicki i rabin Michael Schudrich modlili się razem w synagodze.
1994 – Utworzenie Fundacji Gęsia w celu renowacji żydowskiego cmentarza przy ul. Okopowej.
– Otwarcie szkoły podstawowej Fundacji Ronalda S. Laudera Morasha – Dziedzictwo.
1995 – Odsłonięcie pomnika poświęconego „Żegocie” organizacji Rady Pomocy Żydom działającej w latach 1942-1945.
1996 – Próba podpalenia synagogi Nożyków.
– Powstaje Komitet budowy Muzeum Historii Żydów Polskich, w pobliżu pomnika Bohaterów Getta.
1997 – Restytucja Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.
1999 – Archiwum Getta Warszawskiego, zwane Archiwum Ringelbluma, zostaje wpisane na światową listę zabytków piśmiennictwa UNESCO „Memory of the World”.
VI 2000 – Rabinem gminy warszawskiej zostaje Michael Schudrich.

Kategorie: Uncategorized

3 odpowiedzi »

  1. ​Z Wikipedii, „Powstanie w Getcie Warszawskim” :
    „​… W getcie powstały wówczas Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) i Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW). ŻOB grupował młodych działaczy lewicowych ugrupowań, do których przyłączyli się też członkowie Bundu. Sztabem ŻOB dowodzili: Mordechaj Anielewicz (dowódca), Icchak Cukierman (zastępca dowódcy, zajmował się sprawami uzbrojenia), Berek Szajndmil, zastąpiony później przez Marka Edelmana (wywiad), Hersz Berliński (planowanie), Johanan Morgenstern (finanse), oraz Michał Rozenfeld. Pod koniec 1942 ŻOB liczyła około 600 żołnierzy. ŻZW grupował prawicowych działaczy partii Syjonistów-Rewizjonistów i jej młodzieżówki – Bejtaru. Dowództwo ŻZW stanowili Dawid Wdowiński, Michał Strykowski, Leon Rodal, dowódcą wojskowym był Paweł Frenkel. ŻZW liczyła około 250 żołnierzy[7][8]….​”
    21kwietnia1943
    ​”Część żołnierzy ŻZW broniących pl. Muranowskiego postanowiła wydostać się tego dnia z getta, aby zgodnie z wcześniejszym planem przejść do partyzantki w lasach pod Warszawą, i tam dalej walczyć. Przeszli oni wykopanym wcześniej tunelem z pl. Muranowskiego na stronę „aryjską”, skąd umówiony oddział polskiej organizacji podziemnej „Miecz i Pług” miał ich przerzucić do lasu pod Otwockiem. Powstańcy zostali jednak przez „Miecz i Pług” wydani Niemcom, którzy zaatakowali ich na drodze pod Otwockiem. Cały oddział ŻZW zginął tam w walce[25][26].”
    (Żydowski Związek Wojskowy, ŻZW)
    Tak niektorzy​ pomagali Niemcom Zydow mordowac !

  2. Wszystko by sie zgadzalo gdyby nie male zastrzezenie, Panie Jurku,moze brawo, ale poznawszy lepiej historie podziemia w gettcie nie moge sie oprzec wrazeniu ze to callendarium jest pisane pod ”pod odpowiednim slusznym katem” przez osoby ktore tlumaczyly nam nasza historie przez piekny swietlany okres czterdziestu pieciu lat(1944-1989) Gdzie sie podziala historia najwiekszej organizacji ruchu oporu w gettcie ZYDOWSKIEG ZWIAZKU WOJSKOWEGO, wspolpracujacego od 1939r. z ZWZ( poznie AK) i Korpusem Bezpieczenstwa.Stosunek liczby czlonkow ZOB i ZZW to tylko ca.1:9 Z szcunkiem pozdrawiam Alexanderj

  3. Kalendarium extra. Będę nie tylko z niego korzystał ale także propagował. Brawo!

Leave a Reply

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.