Napisala i przyslala

Anna Karolina Klys

Po wkroczeniu Niemców na terytorium Polski pierwszymi miastami, w których natychmiast rozpoczęto masowe i formalne represje wobec obywateli narodowości żydowskiej były Kalisz i Włocławek. To właśnie Włocławek był pierwszym miastem na terenach Polski, w którym nakazano Żydom oznakowanie – naszycie na ubrania żółtych trójkątów. Podejrzewać też możemy, że wspomniane w tekście getto w Lubieniu było jednym z pierwszych, jeśli nie pierwszym miejscem izolacji obywateli narodowości żydowskiej wprowadzonym na terenie RP po 1 września 1939 r.  Chciałabym opowiedzieć o tym, co działo się we Włocławku, nie tylko w kontekście prześladowań, morderstw i kradzieży, ale także o postawie społecznej ludzi, którzy nawet w najpotworniejszym czasie kierowali się interesem ogółu, tworzyli struktury samopomocowych etc. Tekst opracowany jest na podstawie wspomnień Eliezera – Ludwika Hirszberga (spisanych przy pomocy dr Stanisława Gąbińskiego w lutym 1944 roku).

Kliknij na zdjecia a otworza sie w pelym rozmiarze
Do Włocławka Wehrmacht wkroczył pierwszego dnia świąt Nowego Roku, Rosz ha- Szana, 14 września 1939 roku. Ponad 22 procent mieszkańców miasta, ok 15 tysięcy osób stanowili obywatele narodowości żydowskiej.  Przez pierwsze dwa dni nie działo się nic co zapowiadałoby katastrofę, ale już trzeciego dnia wyszło zarządzenie, głoszące, że należy otworzyć zamknięte dotychczas sklepy i zakłady pracy, z wyjątkiem tych, które należały do właścicieli narodowość żydowskiej. Żydzi musieli rozpocząć w ciągu następnych trzech dni remanent, a spis wszystkich posiadanych towarów złożyć w Zarządzie Miejskim. Do połowy października nie obowiązywało jeszcze oznakowanie żółtymi gwiazdami, ale poruszanie się po ulicach nie było już swobodne. Niemcy bili, popychali i obrażali przechodniów, których uznali za Żydów, plądrowali ich sklepy i mieszkania.  Niemcy wchodzili do żydowskich sklepów (w których trwał remanent), i zabierali potrzebne im rzeczy nie płacąc. Łapano też przypadkowe osoby i zabierano „do pracy”. 20 września do miasta przyjechały dodatkowe siły SS i SA, i akcja bicia i okradania Żydów miała już znacznie większą skalę. Sklepy i przedsiębiorstwa zostały przejęte przez „zastępców” tzw. „Treuhänder-ów”, komisarzy, czyli Niemców i osoby wskazane przez Niemców (mowa tu o folksdojczach).

Rosz ha-Szana przypadał na 23 dzień września.  Tego dnia podpalono obie synagogi włocławskie. Dzień wcześniej, wieczorem 22 września zaczęto aresztować mężczyzn zgromadzonych w domu na wieczornej modlitwie (Kol Nidre), wyciągano ich w szatach modlitewnych na ulicę, na podwórze, pod pretekstem, iż zebrali się oni w celu wysadzenia w powietrze synagog. Zastrzelono 5 mężczyzn, których pozostała grupa musiała pochować – na podwórzu domu przy ulicy Łęgskiej 69. Wśród zastrzelonych byli: Israel Dyszel, Hersz i Huger Głowinńcscy, Jakub Birnholc i Bieżyński*. Dwóch chłopców pogrzebać musiał ojciec. 24 września Niemcy rozpoczęli aresztowania mężczyzn narodowości żydowskiej, razem było to ok. 1500 osób. Najpierw zgromadzeni zostali na ulicach, później zamknięto ich w Więzieniu Miejskim przy ulicy Karnkowskiego (obecnie Wojska Polskiego). W celach było tak wielu ludzi, że nie można było usiąść, można było tylko stać.  Następnego dnia rano, po nocy pełnej bicia i gróźb rozstrzelania, na podwórku więzienia odbyła się pierwsza „selekcja”. Osoby chore i stare zostały zwolnione, a pozostali-skierowani do byłych koszar 14 pułku piechoty przy ulicy Żytniej, zajętych przez Wehrmacht. W czasie przemarszu kolumny ludzi z więzienia do koszar został zastrzelony jeden z mężczyzn, który z powodu rany nogi nie mógł nadążyć za grupą.

Przez cały czas- od chwili aresztowania – nikt nie dostał niczego ani do picia, ani do jedzenia. Dopiero w koszarach aresztantom dostarczono paczki z żywnością od rodzin oraz od Gminy. Aresztantów skierowano do pracy przymusowej m. in na polu (noszenie kamieni), sprzątania ulic, zakopywania rowów.

C.d.n

* Pisownia nazwisk za: A. Baranowska „Żydzi włocławscy i ich zagłada 1935-1945” © Copyright by Wydawnictwo Naukowe GRADO Toruń̃ 2005