Artykul jest z 14.04.2010

Niewysoki, siwy, uprzejmie uśmiechnięty. Aleksander Edelman wita się ze mną na paryskiej ulicy nieopodal stacji metra Pasteur i wprowadza do swego królestwa. Korytarze laboratorium badawczego paryskiej Akademii Medycznej wyglądają jak wnętrze bazy wojskowej. Toczy się tu walka o życie ludzkie. O wynalezienie antidotum na śmiertelną chorobę – mukowiscydozę. Syn Marka Edelmana, jak jego słynny ojciec, nie może żyć bez pomagania innym.

Jest do niego nawet podobny fizycznie. Ojciec walczył w getcie warszawskim. Był przywódcą najbardziej rozpaczliwego powstania w historii. Gromada nieuzbrojonych Żydów porwała się na faszystowską machinę wojenną. Choć większość z nich ginie – zwyciężają, zostając w pamięci pokoleń. Marek Edelman przez następne pół wieku jest głosem sumienia świata. Głośno krzyczy, gdy słabym dzieje się krzywda. Żadnego patosu, szczery aż do bólu. Dlatego jedni go szanują, inni się go boją. Syn trzyma dystans. „Nigdy nie rozmawiałem z ojcem o getcie – przyznaje. – Dla mnie nie był bohaterem narodowym. Nie był legendą. Był ojcem – i to było ważne”. Syn Żyda, który uważał się za Polaka, jest Francuzem. Nie chce grzać się w blasku słynnego ojca. Chce żyć swoim niezależnym, skromnym życiem. Prowadzi badania naukowe, żyje z żoną Polką, artystką sztuk wizualnych.

– Kiedy ostatni raz widział się Pan z ojcem?
Aleksander Edelman: Przed śmiercią, pod koniec sierpnia w Warszawie. Wcześniej w lipcu ojciec przyjechał do Paryża. Prosto z lotniska kazał się zawieźć na grób żony. Mama umarła rok przed nim.

– Ojciec miał świadomość, że odchodzi?
Aleksander Edelman: Nie rozmawialiśmy w ten sposób. Po prostu przyjechał, był już słaby, poruszał się na wózku, ale umysł miał jasny. Umarł niedługo potem, w Polsce.

– Czuł Pan, że to ostatnie dni?
Aleksander Edelman: Ja takie przekonanie miałem od 20 lat. Wciąż mi się wydawało, że to koniec. Trudno się pogodzić ze śmiercią bliskiej osoby. Dopiero teraz – po kilku miesiącach – dochodzę do siebie. Wiem, że nie mogę się rozklejać.

– Dlaczego?
Aleksander Edelman: Bo pan chce rozmawiać o ojcu. To jedyne, co mogę dla niego zrobić. Dla niego i tych wszystkich, których zamordowano. O nich trzeba pamiętać.

– Wyjechał Pan z Polski na początku lat 70. zeszłego wieku. Był Pan wtedy chłopakiem. Jak wyglądały Wasze relacje?
Aleksander Edelman: Wie pan, wtedy inaczej wychowywano dzieci. Dzisiaj we Francji wszyscy się strasznie przejmują, mówi się: „enfant roi” – dziecko król. Nasi –  moi i mojej o kilka lat młodszej siostry Ani –  rodzice nie przejmowali się nami, póki nie byliśmy chorzy. Oboje byli lekarzami, typ Judyma. Poświęcali czas, całą pasję leczeniu i ratowaniu pacjentów. Nikt nas nie brał na kolana, nie przytulał. Nie, że byli zimni – po prostu nie zwracali na nas uwagi. Po tym, co przeszli, być może uważali, że jeżeli dzieci są zdrowe, nie chodzą głodne,  to naprawdę już mają wszystko. Oni wiedli swoje życie i my – ich dzieci – swoje. Ania miała koleżanki, ja – kolegów. Jeździliśmy na rowerze, chodziliśmy do parku, do kina. Wszystko było normalne.

–  A wiedział Pan, co rodzice robili w czasie wojny?
Aleksander Edelman: O tym się nie mówiło, ale się wiedziało. Jak? Przez osmozę. Przez półsłówka. Czasem ktoś z Warszawy przyjechał, rozmawiali. Wtedy wpadało coś do ucha. Wszystko wiedzieliśmy. Nie chcieli, żebyśmy pojechali do Oświęcimia, do Auschwitz. Jak były wycieczki ze szkoły –  my zostawaliśmy w domu.

–  Nie zastanawiało to Pana?
Aleksander Edelman: To nie był problem. Tak jak nie było problemem, że jest się Żydem. O tym się nie mówiło, ale wiadomo było, że się jest.

–  Nie mówiło się z lęku?

Calosc TUTAJ