Przyslala Rimma Kaul
W Rajgrodzie, w lesie, gdzie zastrzelono 40 Żydów, lokalne władze urządziły po wojnie wysypisko śmieci. Tak wygląda nasza pamięć o pogromach – mówi dr Mirosław Tryczyk, autor książki „Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów”. Dziś mija 76. rocznica zbrodni w Jedwabnem.
NEWSWEEK: „Sąsiedzi” ukazali się 15 lat temu. Przez lata żyliśmy w przeświadczeniu, że mord Polaków z Jedwabnego na prawie 300 żydowskich sąsiadach to wydarzenie wstrząsające, ale jednostkowe.
MIROSŁAW TRYCZYK: Ta książka otworzyła dyskusję o współodpowiedzialności Polaków za Holokaust. Jan Tomasz Gross dokładnie opisał to, co się zdarzyło w Jedwabnem, ale po pierwsze, wiedza „przyrosła” – dziś wiemy więcej. A po drugie, tego, co się działo, nie umieścił w kontekście regionu. W efekcie doszło do zbudowania mitu Jedwabnego. Zresztą, gdy jeździłem po Podlasiu, chcąc dotrzeć do świadków, najczęściej słyszałem: „Nie ma co wspominać, bo pan zrobi z naszej miejscowości drugie Jedwabne”.
W swojej książce „Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów” opisuje pan kolejne 13 miejscowości, gdzie doszło do tragicznych zdarzeń.
– To tylko wierzchołek góry lodowej. Na podstawie zeznań z procesów z lat 1944-1946 prowadzonych w celu osądzenia „zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami”, które czytałem przez trzy lata, mogę potwierdzić 128 miejscowości na terenie dzisiejszego Podlasia – zarówno po polskiej, jak i obecnie białoruskiej stronie granicy, w których Polacy, sami lub we współudziale z Niemcami, dokonali pogromów na Żydach.
Czy wszędzie wyglądało to tak jak w Jedwabnem?
– Wokół książki Grossa zbudowano kilka mitów; choćby ten, że pogrom w Jedwabnem był spontanicznym wybuchem agresji oszalałej tłuszczy, którą dodatkowo zastraszyło trzech polskich bandytów, a wszystko działo się pod nadzorem niemieckich żołnierzy. Czytając akta procesowe, nie mam wątpliwości, że pogromy były starannie przygotowane.
Przez kogo?
– Przez Polaków. 17 września 1939 r. na mocy układu Ribbentrop – Mołotow tereny dzisiejszego Podlasia zajmują Sowieci. Tworzy się samorzutna partyzantka, narodowe podziemie niezwiązane z AK. Takich oddziałów było wiele, miały hierarchię, broń, strukturę i nacjonalistyczne, antykomunistyczne przekonania. 22 czerwca 1941 roku, kiedy III Rzesza najeżdża ZSRR, Rosjanie się wycofują, a Niemcy przejeżdżają przez te tereny i zatrzymują się w miejscowościach na kilka godzin. Zostawiają rozkazy zorganizowania lokalnej władzy i jadą dalej na front, na Mińsk. Na tej ziemi niczyjej władzę przejmują właśnie partyzanci, którzy tworzą oddziały milicji, straży obywatelskich, o których Gross nie wspomina ani zdaniem.
Partyzanci czuli się odpowiedzialni za utrzymanie porządku na tych terenach…
– Oraz za rozprawienie się z Żydami i osobami, które współpracowały z Sowietami. To oni wydawali zalecenia zakazujące Polakom ukrywania Żydów, a im samym zakaz poruszania się po drogach.
Akcje eksterminacyjne miały charakter zaplanowany i zbrodniczy. Zaczęło się 5 lipca 1941 roku w Wąsoszu, gdzie mieszkało około 1700 osób, z czego 700 narodowości żydowskiej. W nocy z 5 na 6 lipca osada została otoczona przez specjalnie do tego wyznaczonych polskich mieszkańców. Jeden z uczestników pogromu zeznawał: „L. Józef polecił mi iść za stodoły w Wąsoszu w żyto i tam uważać, gdzie będą się chować Żydzi, gdyż tam oni będą uciekać. Ty będziesz ich nawracał z powrotem, do miasta, a my z nimi będziemy się załatwiać”. I dalej, że „udał się tam z kijem własnej roboty, taką sztachetą z płotu”. Istnieli zatem dowódcy akcji, wydawali rozkazy i polecenia, rozstawiali ludzi na rogatkach miasta i w zbożu, wszędzie tam, gdzie mogli się ukryć Żydzi. Innych wzywano z wozami do zwożenia ciał, kto inny miał zacierać ślady krwi piaskiem. Świadkowie podkreślali w zeznaniach, że mordercy używali wcześniej przygotowanych narzędzi: okutych pałek, sprężyn z odważnikami… Żeby przygotować takie przedmioty, trzeba czasu, pomysłu i planu.
Calosc TUTAJ
Kategorie: Uncategorized
