DARIUSZ LIBIONKA (ur. 1963) — adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN,

 pracownik Biura Edukacji Publicznej IPN Oddział w Lublinie.

PAWEŁ P. RESZKA (ur. 1977) — dziennikarz „Gazety Wyborczej” w Lublinie.

Teofil Madej:
(z protokołu przesłuchania, 31 stycznia 1949)
Obok miejsca zbrodni przechodziłem dopiero następnego dnia, gdy szedłem do kościoła. Kto na mnie rzucił podejrzenie, że ja brałem udział w morderstwie, tego nie wiem. Mógł to uczynić Stanisław Mazur, z zemsty za spór z moim ojcem Pawłem o zagon. Kto brał udział w morderstwie, tego nie wiem.
(z protokołu przesłuchania, 29 stycznia 1949)
Edward Teter:
W jakiś dzień przedświąteczny wieczorem powstał pożar we wsi Rechta […] w domu pożydowskim. […] Ja w tym czasie mieszkałem w Kiełczewicach Dolnych, gdzie ukrywałem się przed Niemcami. W chwili wybuchu pożaru byłem w sklepie [ze znajomymi]. Wszyscy udaliśmy się do pożaru, gdzie ratowaliśmy mienie […].
W pewnej chwili podeszło do nas dwóch uzbrojonych mieszczan, którzy odpę- dzili nas stamtąd, tak jakby mieli pretensję, że chcemy gasić pożar. Wyglądało więc na to, że dom był umyślnie podpalony. W tym samym czasie dało się słyszeć pojedyncze strzały i krzyki w stronie wsi Dębina, tam też udaliśmy się […].
Zobaczyliśmy około czterdziestu mężczyzn, wśród których wielu uzbrojonych, a od strony zabudowań Józefa Tetera zgromadziła się ludność okoliczna, przyglą- dając się temu, co się działo w zabudowaniach Kułagi. Przebywający w rejonie za- budowań Kułagi mieszczanie posługiwali się latarkami i w ich świetle rozpoznałem Bolesława Świątka uzbrojonego w karabin. Widziałem też tam Jana Gajowiaka, Franciszka Mańkę, ale ci byli bez broni. Widziałem wyraźnie, jak Świątek strzelał z karabinu w kierunku dołu pod klepiskiem stodoły Kułagi, gdzie przebywały oso- by narodowości żydowskiej. Gdy my tam przyszliśmy, to ci osobnicy w dole byli już wymordowani, wyciągano ich i układano na placu. Z dołu wyciągano różne rzeczy i pościel, a ponadto widziałem, jak obszukiwano odzież na pomordowanych.
(z protokołu przesłuchania, 21 stycznia 1949)
Bolesław Świątek:
Pewnego razu otrzymaliśmy zawiadomienie, że mamy przybyć do Dębiny na od- prawę. Było to jesienią 1943. […] Zebraliśmy się w mieszkaniu Tetera. Było nas około trzydziestu osób. W pewnym momencie wyszedł do nas Popławski [przeło- żony Świątka] i zwrócił się do mnie, że mam wziąć kilku ludzi, zdaje się, że czte- rech lub pięciu, i udać się na drogę w miejscu odległym […] około 300 metrów. Ze mną udał się też Edward Sidor, u którego teściów przechowywani byli Żydzi. Co zamierzane było robić, nie powiedzieli nam. Jedynie Popławski powiedział mi, że mają przeprowadzić jakąś rewizję. […]
Po pewnym czasie usłyszeliśmy strzały z kierunku zabudowań. Przedtem jeszcze

Sidor powiedział do mnie: „To musi być Tetera robota”, lecz nie określił, co to ma znaczyć. Po strzałach Sidor powiedział mi, że u jego teściów, którzy mieszkali obok Tetera, ukrywali się Żydzi i na pewno to do nich strzelają. My chcieliśmy się zbli- żyć do zabudowań, jednak Popławski kazał nam stać na miejscu. Gdy już strzały ucichły, kazano nam się rozejść.
(z protokołu przesłuchania, 23 listopada 1956)

Popławski […] powiedział, że Żydzi wieczorami wychodzili na rabunki i napada- li na polskie rodziny, a Polacy z zemsty ich zamordowali, ale nie powiedział kto i nazwisk nie wymieniał. […] Wywnioskowałem, że była to jakaś grupa rabunkowa z innego terenu. Były różne organizacje, jak NSZ, Bataliony Chłopskie, AK.
(z rozprawy sądowej, 15 stycznia 1959)

Michał Rymarz (sołtys Rechty):
Od moich dzieci dowiedziałem się, że u ob. Adama Kułagi […] zostali wybici Ży- dzi, więc udałem się na miejsce sprawdzić, czy jest to prawdą. Zachodząc na miej- sce zastałem na podwórku u ob. Kułagi zabitych dwanaście czy trzynaście osób na- rodowości żydowskiej. W tym, o ile sobie przypominam, było trzech chłopców w wieku od 10 do 15 lat, a pozostałe trupy to były kobiety. Wyżej wymienieni byli wybici z broni palnej, strzelani byli w klatki piersiowe, od przodu.
Kiedy zobaczyłem trupy, zaraz wysłałem posłańca do posterunku policji grana- towej w Piotrowicach, z meldunkiem, że taki fakt zaistniał. Policja zaraz przyje- chała, i — o ile sobie przypominam — był sam komendant S. [nazwisko nieczytel- ne]. Policja zaraz po przyjeździe robiła dochodzenie, lecz, jak się dowiedziałem od policjantów, żadnych rezultatów dochodzenie nie wykazało. Policjanci kazali mi wystawić wartę z gospodarzy i trzymać, aby nikt nie rozciągał trupów, oraz nad- mienili, że przyjdzie rozporządzenie, co z tymi trupami zrobić.
Na drugi dzień otrzymałem pismo z posterunku policji, ażeby trupy zakopać na miejscu, więc wziąłem ludzi do pomocy i wykonałem zarządzenie, zakopując wszy- stkich obok budynków.
Za parę dni przyjechali do mnie sami żandarmi z Niedzwicy i pytali, gdzie jest to miejsce, co ci Żydzi byli wybici. Ja im pokazałem, poszli, zobaczyli i pytali, kto to zrobił, lecz ja powiedziałem, że nie wiem […]. Jak długo wspomniani Żydzi by- li u Kułagi, nie jest mi wiadomo. Po pewnym czasie krążyła pogłoska po wiosce, że zrobiła to jakaś partyzantka i miało być ich dużo.
Nadmieniam, że po paru dniach Niemcy aresztowali Adama Kułagę oraz jego żonę za wyżej wspomniany wypadek. Kułaga zmarł [w obozie] na Majdanku, a żo- nę jego na rozprawie sądowej w Lublinie zwolnili, uniewinniając ją.
(z protokołu przesłuchania, 10 stycznia 1949)

Stefan Mazur:
W skrytce u Kułagów był czternastoletni chłopak. Ojciec opowiadał, że jak do- szło do bicia i strzelaniny, to ten chłopak upadł gdzieś pod spód. Ukrył się pod de- chami i jak powyrzucali wszystko ze skrytki i się rozeszli, to obmył się z krwi w rze- ce i szedł tędy. Wstąpił do nas jeszcze tej nocy i pytał o drogę na Piaski.
(z relacji, luty 2005)

Genowefa Kowal:
Mama rano wstała, bo do kościoła się szło w drugi dzień świąt, i jakiś panek, nie- znajomy jakiś, szedł tutaj w górę i pyta: „Pani nie idzie śledzi zobaczyć?”. A mama
— co on mówi? Śledzie? Gdzie są te śledzie? A on: „A za tym ogrodzeniem”. Na-

sze podwórko od Kułagów oddzielało ogrodzenie z gałęzi brzozowych i chrustu, na dwa metry. Te Kułagi z nikim nie chciały się zadawać.
Matka poszła do dziadka i mówi: „Tato, tu jakiś panek szedł w górę i mówi, że śle- dzie u Kułagów leżą. Chodźmy zobaczyć”. Przyszły takie zdruzgotane, że wybito dwanaścioro Żydów. […]
Ludzie zaczęli przychodzić z kościoła w Kiełczewicach. Kto szedł, to wstępował popatrzeć. Leżało dwanaścioro, dwoje Żydziaków, jeden chyba 11 lat miał, drugi siedem czy osiem i dziesięcioro dorośli. Porozdziabywane miały głowy siekierami.
(z relacji, lipiec 2004)

Zofia Sidor:
Ksiądz podobno na mszy powiedział, że zbrodnia, krew ludzka, to i po stu latach wyjdzie na wierzch. Bardzo uczciwy człowiek. Ale też nie mógł za dużo opowia- dać, bo i na księży napadali. (z relacji, lipiec 2004)

Stanisława Adamczyk (mieszkanka Rechty):
W tym czasie przyszedł sołtys Michał Rymarz […] do nas do domu i kazał moje- mu mężowi wziąć szpadel i żeby poszedł i zakopał tych trupów. […] W międzycza- sie ja byłam w mieszkaniu u Kułagi i żona Kułagi mówiła, ażebym wzięła pierzyn- kę i siekierę do domu, bo [Adama Kułagę] zabrała niemiecka żandarmeria na Majdanek w Lublinie.
W tym czasie do mieszkania przyszedł Józef Teter […] i powiedział, żeby żona Kułagi poszła kopać dół na trupów za to, że ich trzymała. Następnie kazał zako- pać trzy trupy przy oknie Kułagi i jeszcze powiedział, ażeby zakopać w mieszka- niu, lecz sąsiedzi się nie zgodzili, tylko zakopali pod oknem.
Sołtys powiedział memu mężowi, żebym ja za kopanie wzięła parę gałganów z Żydów. Ja, mając w domu biedę, wzięłam parę gałganów leżących na boku i kie- dy te rzeczy prałam, to znalazłam zaszyte złoto, w jakiej ilości, tego nie wiem, oraz niejaką sumę pieniędzy, gdyż na tym się nie znałam.
Kiedy dowiedział się o tym Józef Teter, […] przyszedł do mnie i powiedział, że- bym mu to pokazała, to on zobaczy, co to jest […]. Ja jemu dałam i on to zabrał, i mnie więcej nie oddał.
[…] Ludność, która tam była, rozbierała z zamordowanych Żydów różne rzeczy i ja zwróciłam się do sołtysa Rymarza, czy mogę sobie coś wziąć, na co mi powie- dział, że o ile chcę, to mogę. […] A to dlatego wzięłam, że jestem biedna i żadne- go majątku nie mam; i wzięłam pierzynę jedną, poduszkę jedną i kurtkę letnią, i ubranko dziecinne.
(z protokołów przesłuchania, 29 sierpnia i 30 listopada 1949)

Feliks Adamczyk (mąż Stanisławy):
Na drugi dzień rano sołtys wyznaczył mnie do zakopywania Żydów. Ja razem ze swoją żoną zakopaliśmy przy rogu stodoły z zachodniej strony jedenaście osób, zaś dwie osoby zakopali koło okna ze wschodniej strony. Kto zakopywał Żydów koło okna, nie pamiętam. Słyszałem o tym, że […] Józef Teter. […] Żona moja przy za- kopywaniu Żydów znalazła kawałek złota. Teter zabrał jej to złoto […].
(z protokołu przesłuchania, 25 marca 1957)

Józef Teter:
Następnego dnia rano po dokonanym mordzie rodziny Rejsów udałem się oso- biście do ob. Adama Kułagi, gdzie zobaczyłem zwłoki trzynastu zamordowanych obywateli narodowości żydowskiej, między którymi znajdowały się kobiety i dzie-

ci. Po stwierdzeniu powyższego, dałem polecenie sołtysowi gromady Dębina Mi- chałowi Rymarzowi, aby zwłoki zamordowanych zakopać w mieszkaniu ob. Ada- ma Kułagi lub pod oknem domu mieszkalnego […]. Obecnie nie umiem tego wy- tłumaczyć, dlaczego kazałem sołtysowi Rymarzowi zakopać zwłoki w mieszkaniu ob. Kułagi.

Janina Kowalczyk (żona Edwarda Kota):
(z protokołu przesłuchania, 16 stycznia 1954)
Zaraz po zabójstwie […] mój mąż opowiadał mi, że brał udział w zabójstwie i że przyniósł dużo butów (dwa worki) i bieliznę. Pytał się, czy mi przynieść spód je- dwabny, ale ja się nie zgodziłam. […] Mówił, że inni jeszcze więcej pobrali rzeczy.
(z protokołu przesłuchania, 15 lutego 1957)
Edward Gryta (mieszkaniec Rechty):
Poszedłem tam, leżały podziabane siekierami. Na końcu, już po południu, poro- zbierane. Te grzeszne ciała papierami przykryte. Inne chodziły tam, zaglądały, czy złota nie ma. I sfrajerowałem, bo byłbym bogaty, kurwa jego mać, a tak dziadem jestem. Nieboszczyk ojciec rzucił kurtę, taką w kratę. Była krwią zbroczona, no i brzydziłem się tego wziąć. A tam była, cholera, cała męka Chrystusa w złocie i dwa brylanty do tego. Widocznie wyrzucili, a nie wiedzieli, co tam jest. A później tu taka Adamczykowa, którą nagnał sołtys Rymarz, żeby dół wykopać, wzięła tę kurtę. […]
Żałuję mocno. Żałuję. Bo budynki byłyby piętrowe i samochód. A tak kupił syn ruski samochód i co rusz się psuje, a tak byłby nowy.

Poprzednie odcinki

TUTAJ

Zakonczenie juz jutro