– W historii liczą się fakty, a fakty są takie, że polska pomoc w kluczowy sposób przyczyniła się do utworzenia Izraela. Jednocześnie Żydzi byli w stanie poświęcić wszystko za Polskę i to pokazuje, że Polska potrafiła być dla nich matką, a nie tylko macochą – mówi profesor Łukasz Tomasz Sroka, autor książki „Polskie korzenie Izraela”, z którym Interia rozmawia o jednocześnie wzorowych i trudnych polsko-żydowskich relacjach.

Artur Wróblewski,  Kiedy pierwsi Żydzi z ziem polskich pojawili się w Palestynie?

Profesor Łukasz Tomasz Sroka: Pierwsze ślady emigracji polskich Żydów do Palestyny pojawiają się już w erze nowożytnej. To były jednak pojedyncze wyjazdy, motywowane na przykład wiarą i religią, chęcią odbycia pielgrzymki. Należy pamiętać, że dla Żydów, od czasu diaspory, Erec Israel i Jerozolima nigdy nie przestały być ważne. Choć rozeszli się w różne zakątki świata, to nigdy Jerozolima nie przestała być dla nich ważna. Zresztą w minionych wiekach, gdy Żyd chciał pozdrowić drugiego Żyda, mówił: „W przyszłym roku w Jerozolimie”. To było głęboko tkwiące w sercach Żydów pragnienie, by kiedyś wrócić do ziemi danej im przez Boga.

– Pojedyncze sytuacje, w których Żydzi wyjeżdżali do Palestyny, spotykamy w różnych wiekach. Natomiast początek zorganizowanych wyjazdów, motywowanych ideą syjonistyczną, datujemy na koniec XIX wieku. Wówczas pojawiają się pierwsze zorganizowane wyjazdy Żydów polskich do Erec Izrael. Nazywamy je „alijah”, co w języku hebrajskim oznacza „wznosić się ku górze”. Ma to wymiar dosłowny i symboliczny. Dosłowny, bo Jerozolima usytuowana jest na wzniesieniu. Tym samym pielgrzymowanie do tego miasta zawsze oznaczało „wznoszenie się ku górze”. Symboliczny wymiar nawiązuje do „wznoszenia się” duchowego. Warto zaznaczyć jednak, że pierwsze zorganizowane grupy emigrujące do Erec Israel nie były zbyt liczne. Natomiast o wiele liczniejsze grupy, także lepiej zorganizowane, pojawiają się w dwudziestoleciu międzywojennym, czyli po 1918 roku.

Żydzi z ziem polskich wyjeżdżali do Palestyny, ale też debatowali o Erec Israel na Starym Kontynencie, również na ziemiach polskich.

– To prawda. Datą przełomową jest tutaj niewątpliwie rok 1897, kiedy rodzi się ruch syjonistyczny, a jego przywódcą zostaje Teodor Herzl, który właśnie w tym roku zwołuje Pierwszy Kongres Syjonistyczny w Bazylei. Ja jednak zwróciłbym uwagę na jeszcze jedną datę, bo w dyskusjach o powstaniu państwa Izrael rzadko kiedy, a w Polsce w ogóle, nie przywołuje się faktu, że pierwszy kongres, gromadzący zwolenników odbudowy państwa izraelskiego z całej Europy, miał miejsce w Katowicach w 1884 roku. To ciekawa sprawa. O zjeździe w Katowicach uczą się dzieci w szkołach izraelskich, można na ten temat sporo przeczytać w zagranicznych publikacjach, na przykład w amerykańskich. W Polsce ta data nie jest rozpoznawalna, a wydarzenie nie zostało dość dobrze nagłośnione. A szkoda, bo jest to ważny polski wkład w odbudowę Izraela. Konferencja Katowicka zwołana została przez Leona Pinskera, który przed Herzlem organizował ruch syjonistyczny.

– W trakcie tych konferencji zapadły decyzje o odbudowie własnego państwa. Pierwszą sprawą było umiejscowienie odbudowanego Izraela. Brano pod uwagę różne lokalizacje, bo Palestyna była zajęta wówczas przez Turcję. Nie było sprawą przesądzoną i oczywistą, że to właśnie tam należało odbudować państwo żydowskie. Były bardzo różne pomysły. Do najczęściej dyskutowanych należała Ameryka Południowa. Brano również pod uwagę Afrykę Subsaharyjską, Cypr, Półwysep Synaj i wreszcie nawet Stany Zjednoczone. Pomijam całą gamę różnych innych pomysłów umiejscowienia Izraela. Te wymienione należały do najbardziej poważnych. Dość szybko skonstatowano jednak, że tu nie chodzi wyłącznie o zajęcie jakiegoś terytorium, ale by wrócić do siebie. Zajęcie jakiegokolwiek terytorium prowokowałoby po raz kolejny zarzut, z którym Żydzi musieliby się zmierzyć: „Nie jesteście u siebie”. Żydzi postanowili, że chcą wrócić do siebie, do Erec Israel. W związku z tym postanowiono stworzyć tam własne, niepodległe państwo.

Początkowy wpływ polskich Żydów na budowę Izraela miał charakter… rolniczy. To mniej znana część naszej wspólnej historii.

Calosc TUTAJ