Przemoc antyżydowska i konteksty akcji pogromowych na ziemiach polskich w XX wieku

Joanna Tokarska-Bakir
Instytut Slawistyki PAN
Antropologiczne teorie przemocy 1980-2011

Wstęp

Antropologiczne studia nad przemocą rozpoczynają się od stwierdzenia – pełnego treści zważywszy różnorodność folkways – o jej uniwersalności w społeczeństwach ludzkich: „Nie znamy takiego społeczeństwa ani formacji społecznej, w której agresja międzyosobnicza, zagrożenie fizyczne, atak, zabójstwo lub konflikt zbrojny byłyby zupełnie nieobecne lub zostałyby skutecznie zakazane“ . Mimo jej uniwersalności, osobliwość przemocy ujawnia się najlepiej, gdy bada się ją porównawczo uwzględnieniem zarówno zmiennych różnicujących ją wewnątrz pojedynczego społeczeństwa, jak i międzykulturowo. 

Przemoc wydaje się oczywista dopóty, dopóki badający ją podmiot, często ze względu na nieuświadomiony wzór kulturowy, jakiemu podlega, nie zdaje sobie sprawy z epistemologicznych deformacji punktu widzenia sprawców i ofiar, a także z tego, że sam nieświadomie identyfikuje się z którąś z wymienionych stron. Jeszcze bardziej odnosi się to do manifestacji przemocy zbiorowej, która występuje niejako razem ze swoimi, usprawiedliwiającymi sprawców, interpretacjami. Antropologiczne podejście do przemocy służy nie tylko podważeniu owych kulturowo uwarunkowanych, potocznych pewników w rozumieniu aktów agresywnych, ale przede wszystkim temu, by ich analiza spełniła standardy rzetelnego naukowego opisu.

Nawiązując do dwóch modeli opisu przemocy Davida Richesa, omawianych w dalszym ciągu tekstu, chodziłoby o to, by antyżydowską przemoc pogromową opisywać operacyjnie, ograniczając się do bezpośredniej wizji wypadków, nie zaś reprezentacyjnie, w kategoriach postfaktycznych, uwzględniających wiedzę o tym, co stało się dalej oraz ocenę tego, co zaszło. Opis operacyjny, aby był teoretycznie zaawansowany, winien być zdyscyplinowany, wyczulony na wielość punktów widzenia uczestników i nie rozstrzygać przedwcześnie sprzeczności, odzwierciedlających napięcie, które doprowadziło do konfliktu.

Thomas Platt zauważa, że „reprezentacyjność” opisów przemocy w połączeniu z silnym nacechowaniem emocjonalnym tego terminu czyni je idealnym elementem dyskursu polemicznego , stanowiącego źródło manipulacji historycznych. Dlatego tak ważne jest operowanie precyzyjnymi definicjami zjawiska, bazującymi na sprawdzonych informacjach, zdystansowanymi od jego potocznych znaczeń i nawykowych interpretacji.

Calosc w ponizszym linku

Antropologiczne_teorie_przemocy_1980-201