Przyslala Rimma Kaul
Tekst zostal przetlumaczony przy pomocy Googla
Oryginal
Filip Mazurczak
Nowy film opowiada inspirującą, fascynującą, ale w dużej mierze zapomnianą historię człowieka, którego życie splotło się z dramatycznymi polskimi XX w. – od wolontariatu podczas wojny polsko-radzieckiej, przez pomoc Żydom w ucieczce z Holokaustu, po udział w opozycji do powojennego komunisty. reżim.
Ksiądz Jan Zieja (1897-1991) był księdzem katolickim, pacyfistą, działaczem na rzecz praw człowieka, filosemitą i ascetą. Kierując się absolutystycznym stanowiskiem wobec piątego przykazania („Nie zabijaj”), konsekwentnie bronił prześladowanych – czy to Żydów ukrywających się przed okupantem niemiecko-nazistowskim, czy robotników walczących o lepsze warunki pod rządami komunistów.
W nowej biografii Roberta Glińskiego Zieja , która ma się ukazać jutro, 28 sierpnia, w tytułowej roli zagra Andrzej Seweryn. Przywracając Zieję do opinii publicznej, niektórzy księża w Polsce mają nadzieję na rozpoczęcie procesu jego kanonizacji. W czasach globalnego konfliktu oraz napięć etnicznych i religijnych przykład Zieji jest aktualny jak zawsze.https://www.youtube.com/embed/zlmu3K2XA7U?feature=oembed
Wczesne lata
Jan Zieja urodził się w 1897 r. W biednej rodzinie chłopskiej we wsi Ossa na terenie ówczesnej Rzeczypospolitej. Chociaż większość rodzin w Ossie spodziewała się, że ich dzieci, podobnie jak oni, będą uprawiać ziemię, matka Zieji, starszy brat i proboszcz, ksiądz Aleksander Aksamitowski (później aresztowany przez władze carskie), docenił jego talenty intelektualne i zachęcił go do badanie.
Brat i siostra Aksamitowskiego pomogli w sfinansowaniu edukacji utalentowanego chłopca w Warszawie. Jednak przez dwa lata jego nauki fundusze te się wyczerpały, a nastoletni Zieja uczęszczał na korepetycje, które kosztowały znacznie mniej niż czesne, aby ukończyć drugi i trzeci rok gimnazjum.
W 1915 r. Jan Zieja został przyjęty na studia do Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu. Jego marnotrawna wiedza sprawiła, że zdał egzamin z filozofii i mógł pominąć pierwsze dwa lata seminarium. W 1919 roku, zaledwie 22-letni Zieja przyjął święcenia kapłańskie. W tym samym roku wybuchła wojna polsko-radziecka, w wyniku której polskie zwycięstwo uniemożliwiło radziecki atak na Europę.
Żadnego zabijania, żadnych granic
Zieja zgłosił się na ochotnika jako kapelan w czasie wojny. Okropności, które widział na polu bitwy, doprowadziły go do tego, że został pacyfistą i zajął absolutystyczne stanowisko w sprawie Piątego Przykazania.
Tradycyjnym katolickim stanowiskiem wobec konfliktu zbrojnego była teoria wojny sprawiedliwej, którą pierwotnie głosił św. Augustyn. Stwierdza to, że chociaż wojna jest generalnie niemoralna, można ją zaakceptować pod pewnymi warunkami, ale zawsze musi mieć charakter raczej obronny niż ofensywny i musi minimalizować straty ludności cywilnej.
Zieja uważał jednak, że pozbawienie życia innej osoby nigdy nie jest moralnie uzasadnione, nawet w skrajnych okolicznościach.
W 1926 roku Zieja udał się na pieszą pielgrzymkę z Polski do Rzymu bez paszportu, aby protestować przeciwko granicom międzynarodowym. Podobnie jak Ludwik Zamenhof, polski Żyd z Białegostoku, który stworzył międzynarodowy język esperanto , Zieja uważał, że głównym źródłem konfliktu są mury między ludźmi – polityczne, językowe lub inne.
Dzięki pomocy polskiej i czechosłowackiej straży granicznej Zieja mógł dostać się do Austrii bez dokumentów podróży. Ale tam został odesłany do Polski.
Zderzenie z władzą
Po wcześniejszych studiach w Rzymie w latach 1920–1922 Zieja wrócił do Warszawy. Tam czasem ścierał się ze swoim arcybiskupem kardynałem Aleksandrem Kakowskim.
W latach dwudziestych XX wieku księża katoliccy nie mogli udzielać rozgrzeszenia penitentom, którzy usiłowali popełnić samobójstwo, oraz zapewnić katolickim pochówkom tym, którzy odebrały sobie życie. Jednak Zieja zrobił jedno i drugie, gdy Magdalena Rubach, studentka uniwersytetu, która próbowała odebrać sobie życie, wyznała mu swoje grzechy, a tydzień później zmarła z powodu ran zadanych nieudaną próbą samobójczą.
W odpowiedzi kard. Kakowski zakazał Zieji opuszczania parafii, chociaż kara ta została zniesiona po interwencji kolegi księdza.
Napięte stosunki Zieja z biskupem skłoniły go do poszukiwania innych sposobów wykonywania swojego powołania. Chciał pojechać do Indii i przyłączyć się do pokojowej walki Mahatmy Gandhiego przeciwko rządom brytyjskim, ale jego przełożeni mu nie pozwolili. Zainspirowany świadomym ubóstwem św. Franciszka z Asyżu, rozważał wstąpienie do Zakonu Kapucynów, ale zmienił zdanie, gdy zobaczył, że bracia jedli lepsze jedzenie niż to, co podawali ubogim.
Wspólna wizja
Chociaż w latach 20. XX wieku w Polsce, która właśnie odzyskała niepodległość, narastał nacjonalizm i napięcia etniczne, w Kościele katolickim byli tacy, którzy podzielali uniwersalistyczną i ascetyczną wizję chrześcijaństwa Zieji.
W latach 1922-1923 został pierwszym kapelanem rodzącej się wspólnoty wychowującej dzieci niewidome w Laskach pod Warszawą, założonej przez franciszkankę Matkę Różę Czacką. W czasach narastającego antysemityzmu środowisko Laski było wolne od takiego szowinizmu. Historyk Ewa Jabłońska-Deptuła w biografii Matki Czackiej pisze, że kapelan gminy ks. Władysław Korniłowicz utrzymywał liczne przyjacielskie kontakty z warszawską inteligencją, wśród której licznie reprezentowani byli zasymilowani Żydzi.
Innym polskim duchownym, który podzielał podejście Zieji do chrześcijaństwa, był abp Zygmunt Łoziński z Pińska (dzisiejsza Białoruś). Diecezja była wieloetniczna i zróżnicowana religijnie; Łoziński, katolik i Polak, uchodził za przyjaciela społeczności ortodoksyjnej i żydowskiej regionu, do której zwracał się publicznie w języku białoruskim i jidysz. Łoziński prowadził skromny tryb życia i zachęcał księży pod jego zwierzchnictwem do życia ascetycznego, jak Zieja.
W 1927 roku Zieja złożył wniosek o przeniesienie do diecezji pińskiej.
Opór wojenny
W czasie II wojny światowej Zieja pełnił funkcję kapelana kilku ważnych jednostek polskiego ruchu oporu: Komendy Głównej Armii Krajowej, głównej organizacji polskiego podziemia; wiejskie bataliony chłopskie; oraz Szare Szeregi, polscy harcerze walczący z niemieckimi okupantami.
Pomimo brutalności okupacji Zieja zachęcał bojowników ruchu oporu pod jego duszpasterską opieką do walki z wrogiem nie poprzez zabijanie, ale poprzez sabotaż, opór kulturowy i modlitwę o nawrócenie prześladowców. Jedna z zakonnic w Laskach – nawrócona Żydówka – całą wojnę modliła się za duszę Hitlera.
W szpitalu w Legionowie Zieja odwiedził rannych żołnierzy niemieckich, którzy zaledwie kilka dni wcześniej prześladowali jego rodaków i ofiarował im Eucharystię oraz możliwość spowiedzi.
Zieja powiedział później dziennikarzowi Jackowi Moskwie: „Kiedy czytam o powstaniu w getcie warszawskim, ludzie mówią, że ci, którzy wtedy walczyli, wybrali śmierć z godnością. Nie zgadzam się.”
Zamiast tego Zieja przytoczył przykład Janusza Korczaka, słynnego polsko-żydowskiego lekarza, pisarza, dyrektora sierocińca i pioniera pedagogiki zorientowanej na uczniów, który odmawiał licznych propozycji kryjówek przed swoimi legionami fanów poza murami warszawskiego getta i zamiast tego towarzyszyli sierotom na śmierć w komorach gazowych Treblinki. Zieja postrzegał to jako moralnie budującą odpowiedź na Holokaust.
Pomoc Żydom i budowa mostów
Zieja współpracował także z Frontem Odrodzenia Polski, katolicką grupą oporu zaangażowaną w pomoc Żydom w czasie wojny, oraz z Żegotą, częścią polskiej konspiracji powołanej do pomocy Żydom.
Pomógł uratować setki uciekinierów z warszawskiego getta, dostarczając im metryki chrztu, które uzyskał z różnych warszawskich parafii, które należały do zmarłych parafian i były dopasowane do wieku i płci poszczególnych Żydów.
Zofia Kossak-Szucka, współzałożycielka Żegoty, powiedziała, że Zieja często nie miał gdzie spać, ponieważ pozwalał ukrytym Żydom przenocować w swoim skromnym mieszkaniu. Jednak Zieja nie został jeszcze uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata przez izraelski Instytut Yad Vashem.
Po tym, jak Władysław Bartoszewski – bojownik AK, który kilkadziesiąt lat później został działaczem Solidarności, a następnie ministrem spraw zagranicznych Polski – został zwolniony z więzienia w Auschwitz w 1941 r., Zieja powiedział mu: „Przeżyłeś obóz, bo Bóg chce, żebyś się zło, którego tam doświadczyłeś ”.
Kiedy Bartoszewski zapytał, jak to zrobić, Zieja odpowiedział: „Pomyśl o tych, którzy mieszkają za murem” – nawiązanie do Żydów w gettach. To zainspirowało Bartoszewskiego do zostania czołowym działaczem Żegoty.
Stosunek Kościoła katolickiego, a szerzej – chrześcijaństwa, do Żydów był w całej historii ambiwalentny i często obejmował epizody prześladowań i przemocy.
Począwszy od papieża Jana XXIII, który usunął modlitwę o nawrócenie „perfidnych Żydów” z liturgii Wielkiego Piątku, Kościół katolicki radykalnie poprawił swoje stosunki z Żydami.
Żaden katolicki przywódca nie zrobił w tej kwestii tyle, co urodzony w Polsce Jan Paweł II , który wielokrotnie potępiał antysemityzm jako grzeszny, jako pierwszy papież złożył oficjalną wizytę w synagodze i nawiązał stosunki dyplomatyczne między Stolicą Apostolską a Izraelem (chociaż wielokrotnie też występował w obronie praw człowieka Palestyńczyków).
Jan Paweł II i Zieja znali się i szanowali i mieli wspólną wizję judaizmu. Oprócz narażania życia, by ratować Żydów podczas niemieckiej okupacji, Zieja pisał modlitwy do Marii po hebrajsku, wyjaśniając, że to dlatego, że jest to jej język (chociaż w rzeczywistości Jezus, Maria i pierwsi chrześcijanie mówili po aramejsku) i podobnie jak Polski papież uważał chrześcijaństwo za organicznie związane z judaizmem.
W latach dwudziestych Zieja zapisał się na studia żydowskie na Uniwersytecie Warszawskim, jeden z nielicznych w tamtym czasie, aby lepiej zrozumieć mniejszość żydowską w Polsce.
„Maria była Żydówką, sam Jezus był Żydem, a św. Paweł też był Żydem” – powiedział Moskwie w wywiadzie pełnym książki, kiedy zapytano go, dlaczego uważa, że dokumenty wydane przez Watykan Jana Pawła II potępiają antysemityzm i podkreślają związek między judaizmem a chrześcijaństwem były doniosłe.
Jako młody ksiądz Zieja bawił się ideą posługi Żydom – nie, jak powiedział Moskwie, przez prozelityzm, ale raczej „służąc im prawdą i miłością”.
Kapłan w zmieniającym się krajobrazie
Po drugiej wojnie światowej granice Polski przesunęły się na zachód, w wyniku czego ziemie niemieckie znalazły się pod panowaniem polskim. Podczas wypędzania Polaków z terenów wschodnich zaanektowanych przez ZSRR, Niemców wypędzano z Polski i Czechosłowacji, gdzie często spotykali się z mściwą przemocą Polaków, Czechów i Słowaków, dla których prześladowania III Rzeszy były nową raną. .
W tym okresie, w latach 1945-1949, Zieja był księdzem w Słupsku (wcześniej niemieckie miasto Stolp) na Pomorzu. Jedną z jego parafii był kościół luterański, który przekazał mu niemiecki pastor w dobrych stosunkach. Zieja poprosił swoich parafian, aby nie nękali niemieckich cywilów, których spychano na zachód.
Pomimo komunistycznej propagandy o pokoju, końcu nacjonalizmu i braterstwie klasy robotniczej, Zieja nigdy nie miał złudzeń co do zła i szaleństwa marksizmu-leninizmu.
Głosowo bronił Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, który był osadzony w areszcie domowym w latach 1953-1956 za krytykę reżimu komunistycznego, i wysadził PAX, kolaborującą katolicką organizację komunistycznej dyktatury (którą, jak na ironię, przewodził Bolesław Piasecki, przedwojenny faszysta).
W obronie robotników i dysydentów
W 1976 r. Reżim zapowiedział gwałtowne podwyżki cen żywności. Protesty robotnicze przetoczyły się przez Polskę i były szczególnie wyraźne w Radomiu i fabryce traktorów na warszawskim Ursusie.
W odpowiedzi na rozprawę reżimu z protestującymi robotnikami powstał Komitet Obrony Robotników , znany pod polskim akronimem KOR. Organizacja ta, prekursor Solidarności, zapewniała ochronę prawną dysydentom, wydawała samizdatowe czasopisma dokumentujące łamanie praw człowieka w komunistycznej Polsce i prowadziła podziemny „latający uniwersytet” dla pracowników, aby uczyć ich o swoich prawach i demokracji.
Prawie osiemdziesięcioletni i słaby zdrowie Zieja najpierw pomyślał o cielesnych uczynkach miłosierdzia z Ewangelii Mateusza 25, z których jednym jest odwiedzanie uwięzionych. To zainspirowało go do zostania członkiem-założycielem KOR. Służby Bezpieczeństwa PRL wezwały go na przesłuchanie, podczas którego Zieja odczytał im Ewangelie.
Wielu innych działaczy KOR było świeckimi lewicowymi intelektualistami, którzy byli daleko od kościoła. Chociaż Zieja z pewnością ich nie nawrócił, swoją gorliwą obroną słabych doprowadził wielu z nich do większego uznania dla chrześcijaństwa.
Jacek Kuroń, niegdysiejszy marksista, który stał się znanym dysydentem i współzałożycielem KOR, powiedział, że Zieja, choć pozostał ateistą, zainspirował go do codziennego czytania Ewangelii i nazywania siebie „chrześcijaninem bez Boga”. Tymczasem Adam Michnik, syn żydowskich komunistów, który również stał się zaciekłym przeciwnikiem reżimu, nazwał Zieję „empirycznym dowodem na istnienie Boga”.
Ojciec Jan Zieja zmarł w swoim skromnym warszawskim mieszkaniu w 1991 roku w wieku 94 lat. Mimo fascynującego i inspirującego życia, w Polsce został nieco zapomniany. Niedawno wydany film biograficzny prawdopodobnie przywróci mu większą świadomość publiczną, a w podtrzymaniu takiego zainteresowania mogą pomóc starania niektórych księży warszawskich, aby otworzyć sprawę kanonizacyjną.
W świecie, w którym konflikty zbrojne, napięcia etniczne i religijne oraz represje polityczne są nadal powszechne, historia Zieji jest tak samo aktualna jak zawsze.
Główne zdjęcie: materiały prasowe
Filip Mazurczak jest tłumaczem, historykiem i dziennikarzem. Jego popularne i naukowe pisma ukazywały się w First Things , National Catholic Register , Oral History Review , Polin: Studies in Polish Jewry i wielu innych.
Kategorie: wspomnienia
