Michał Bilewicz

Problem postaw wobec Żydów we współczesnej Polsce był szeroko omawiany przez socjologów (np. Krzemiński, 1996), psychologów społecznych (np. Kofta i Sędek, 2005), antropologów (np. Cała, 2005) i politologów (np. Szlajfer, 2003). Większość z tych prac stara się zidentyfikować podstawowe mechanizmy niechęci do Żydów: poszukiwanie kozłów ofiarnych, funkcjonowanie antysemickich mitów w kulturze ludowej, wiara w „spisek żydowski” czy mit „żydokomuny”.

Większość z tych mechanizmów stanowi w jakimś sensie kontynuacje historycznych motywów antysemickich, pozostałości z czasów znacznie liczniejszej obecności Żydów na ziemiach polskich. Tym ciekawsze wydaje się badanie stosunku do Żydów wśród tych grup wiekowych, które wiedzę na temat Żydów czerpią niemal wyłącznie ze źródeł wtórnych: z książek, telewizji, przekazów rodziców czy dziadków. Liczebność Żydów w dzisiejszej Polsce najprawdopodobniej nie przekracza dziesięciu tysięcy osób (członkowstwo organizacji tej mniejszości), natomiast w Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań z 2002 roku około 1100 osób zadeklarowało przynależność do mniejszości żydowskiej (por. Datner, 2003).

Najprawdopodobniej zatem młodzi Polacy, szczególnie ci mieszkający poza dużymi miastami (mniejszość żydowska jest bowiem skoncentrowana w dużych miastach – z największymi ośrodkami w Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku, Krakowie), nigdy nie mieli i nie będą mieli bezpośredniego kontaktu z polskimi Żydami. Ich wiedza jest z pewnością zapośredniczona przez media i przekaz rodzinny, choć trudno jednoznacznie ocenić czy przekaz ten jest w stanie zmienić dominujący w polskiej kulturze stosunek do Żydów. Wiele prac historycznych (np. Lendvai, 1971 czy Roth, 1978) wskazuje na wprost niezwykłą trwałość przekonań anty-żydowskich w miejscach, gdzie Żydów praktycznie nie było od dziesięcioleci (kraje demokracji ludowej) czy nawet od stuleci (średniowieczna Anglia).

W polskiej literaturze przedmiotu niewiele jest badań ilościowych dotyczących stosunku młodzieży polskiej do Żydów – do nielicznych wyjątków należy praca Jolanty Ambrosewicz-Jacobs (2003), badania dotyczące stereotypów spiskowych w kontekście wyborów politycznych (Kofta i Sędek, 2005) oraz prace stanowiące pokłosie projektu „Trudne Pytania” fundacji Forum Dialogu Między Narodami (Bilewicz, Ostolski, Wójcik, Wysocka, 2004; Wójcik, 2008; Bilewicz, 2007).

Większość z tych badań była jednak realizowana w dużych ośrodkach miejskich, gdzie poza dość licznymi skupiskami mniejszości żydowskiej można również spotkać jeszcze liczniejsze grupy żydowskich turystów z zagranicy odwiedzających miejsca związane z historią polskich Żydów oraz Holokaustu. Nadal pozostała niezbadana świadomość młodych Polaków z mniejszych miejscowości, gdzie w przeszłości istniały bardzo liczne społeczności żydowskie po których pozostały dziś jedynie opuszczone cmentarze i synagogi.

Problem stosunku do Żydów w dawnych sztetlech

Calosc w linku ponizej