Mało kto wie ze mój ojciec mial kuzyna adwokta, który za młodu produkował bomby, organizował zamachy.

O Yaakovie Heruti’m kuzynie ojca, muszę pisać w kontekście ruchów syjonistycznych i zmieniającego się świata XX w.  Zbrodnie II Wojny Światowej przyćmiły to, co działo się wcześniej. W Polsce, prawie nie pamiętamy o kształtowaniu nowych postaw Żydów, o Haganie, armii utworzonej dla samoobrony przed arabskimi pogromami w Palestynie, o W. Brytanii blokującej osadnictwo żydowskie, o zamachach czy żydowskiej partyzantce i podziemiu.

Dlatego to, co piszę poprzedzam wstępem o pojawieniu się i ewolucji syjonizmu, opierając się o wyrywkową wiedzę, o rodzinne przekazy, trochę o popularne publikacje, bez studiowania podręczników akademickich….. Jeśli coś pokręcę, jeśli popełnię błędy, proszę o wybaczenie, ale chcę tylko oddać atmosferę , bez zamieniania się w historyka i szukania dokumentów źródłowych.

Działacze syjonistyczni nie należeli do moich najbliższych, więc ich drogę znam mniej dokładnie, a na dodatek Yaakov to działacz skrajnej prawicy… Jednak te kilka słów jest niezbędne , wraz z pisaniem o Yaakovie. 

Przełom wieków to odejście od religii. Dla wielu, religia pozostała tylko tradycją…

Powstają majątki, tworzy się burżuazja i finansjera. Są żydowscy naukowcy, fabrykanci, bankierzy i kamienicznicy, ale jest i nędza, są i pogromy….. 

Większość żyje jednak w biedzie.

Wraz z laicyzacją, kończy się czekanie na Mesjasza, dla odbudowy państwa żydowskiego. Ruch syjonistyczny, to świecka ideą powstania żydowskiego państwa narodowego i powrotu do Palestyny. 

Na czele stanął dziennikarz Theodor Herzl. Rośnie pozycja Żydów w nauce i w gospodarce.

Początkowo wsparcie deklaruje Wielka Brytania. Minister spraw zagranicznych lord Balfour w 1917 roku, za pośrednictwem barona Rothschilda kieruje list do Federacji Syjonistów. W imieniu rządu udziela poparcie dla koncepcji utworzenia z Palestyny, domu Żydów .

Jest to czas Pierwszej Wojny Światowej. Wiele wskazuje, że przyczyną mogło być przekonanie rządu Wielkiej Brytanii, iż deklaracja ułatwi uzyskanie pożyczek wojennych, od żydowskiej finansjery…

Wiadomo też ze odbywały się rozmowy Ch. Weizmana późniejszego prezydenta Izraela, twórcy procesu syntezy acetonu, z lordem Balfourem. Był to czas przezbrajania brytyjskiej marynarki wojennej. Do wytwarzania prochu bezdymnego niezbędny był aceton. W efekcie Weizman, uruchomił fabrykę na potrzeby armii….

Koniec I Wojny Światowej to upadek Imperium Osmańskiego. Zajęte przez Turków tereny zostają im odebrane. Nie jest to dobry okres na tworzenie nowych kolonii, są to czasy ruchów narodowo wyzwoleńczych i potępiania kolonializmu, ale Liga Narodów nie ma możliwości samodzielnego sprawowania władzy w Palestynie, a tam niema komu władzy przekazać.. Powstają swoistego rodzaju protektoraty- mandaty brytyjski i francuski…. Wszyscy pamiętają deklaracje lorda Balfoura. Zostaje ona włączona do traktatu pokojowego zawartego z Imperium Osmańskim i staje się jednym z oficjalnych dokumentów zakończenia I Wojny Światowej.

Do Palestyny przybywają żydowscy osadnicy z Europy. Na terenie całego mandatu, na początku XX w, mieszka kilkaset tysięcy Arabów. Jest to niewiele w porównaniu z obecnym zaludnieniem Izraela, wynoszącym ponad 9 mln osób…
Arabska ludność protestuje przeciw osadnictwu. Trwają zamieszki… Mają miejsce pogromy, są i zabójstwa. W 1920 roku formuje się, podziemna organizacja samoobrony Hagana. Powstaje Żydowska Milicja Osadnicza, legalnie działające przybudówka Hagany.

Zamiast dokonać podziału mandatu i przeciąć spór między Żydami a Arabami, władze brytyjskie by powstrzymać zamieszki w 1921 roku, tworzą Emirat Transjordanii. Wyłączają z mandatu, tereny na wschód od Jordanu.

W roku 1923 z mandatu francuskiego powstają dwa państwa: Syria i Liban…

Działania te nie uspakajają sytuacji, lecz umacniają przywódców arabskich w przekonaniu o skuteczności protestów….

Chwilę później rozpoczyna się następna fala pogromów. Hagana, jako organizacja samoobrony, otrzymuje wsparcie od organizacji żydowskich ze świata i zakupuje uzbrojenie, powoli tworzy sieć tajnych składów broni i amunicji. Z czasem powstaje autentyczna armia podziemna.
Część z działaczy Hagany w 1931 r odmawia złożenia broni i domaga się akcji odwetowych na Arabach. Następuje rozłam i powstaje Hagana Beth nazwana później Irgun.

Alternatywą gabinetowych metod syjonistów jest nurt działań bezpośrednich, rewizjonizmu syjonistycznego Żabotynskiego z paramilitarną organizacją młodzieżową Beitar i później Irgunem.
Jak Piłsudski utworzył Legiony tak i Zew Żabotyński widział w formacjach paramilitarnych zasadniczy element działalności niepodległościowej. Wierzył, iż spełniają one nie tylko funkcję obronną czy ofensywną, ale przede wszystkim wspierającą aktywność na polu dyplomatycznym. No i ze po latach służalczości i strachu przed obcymi, powstanie nowy wzorzec osobowości.

Mimo istniejącego antysemityzmu, państwo polskie darzy sympatią i wspiera działania syjonistów. Okres dwudziestolecia pełen jest dowodów współpracy… Powstają obozy szkoleniowe dla Hagany i Irgunu prowadzone przez instruktorów z Polskiego Wojska…

W Rembertowie ćwiczyła nie tylko lewicowa Hagana, ale i Beitar. Przez ten paramilitarny obóz przewinęło się od 8 do 10 tys. kursantów. Kurs obejmował zabezpieczenie techniczne, tam nie było mowy o dywersji.

Inaczej z Irgunem. Część działaczy znajdujących się pod wpływem Awrahama Sterna jest silnie antybrytyjska i uznaje zamachy za naturalne metody działania….,

Jeszcze wiosną 39 roku grupy ochotników Irgunu były szkolone, przez instruktorów Wojska Polskiego i oficerów wywiadu w okolicy Andrychowa, w Zofiówce na Wołyniu, w Poddębinie pod Łodzią.

Kursy, które w Polsce nadzorował Awraham Stern, był efektem umowy zawartej z władzami polskimi przez Żabotyńskiego w 36 roku.

Równolegle z organizowaniem szkoleń, polskie władze zezwalały i ułatwiały organizacjom syjonistycznym zakup broni. Ponoć przemycono z Polski wiele tysięcy karabinów… jak też inny sprzęt, niezbędny produkcji amunicji….

Po wielu latach, gdy byłem w Izraelu córka Yaakova, Edna Heruti pokazala mi podziemną fabrykę amunicji, dziś obiekt muzealny koło Rehovot.  Prasy sprowadzone z Polski, wytłaczały mosiężne łuski pocisków … Odbywało się to prawie pod samym garnizonem Brytyjskim ….

Fabryka była w kibucu Ayalon, a wejście do podziemi, w pralni. Odsuwano wielki kocioł pralniczy i schodami kilka metrów w dół… 

Podziemna hala z maszynami miała wielkość kortu tenisowego. Drugie wejście, czy wyjście prowadziło przez piec piekarniczy. Schodami do góry, na półpiętrze pomieszczenie z kwarcówkami by każdy, kto wychodzi, a pracował pod ziemią sprawiał wrażenie robotnika opalonego przez słońce….. W ciągu trzech lat, wyprodukowano tam ok. 2,5 mln naboi……

Nie miałem przy sobie aparatu, więc zdjęcia z komórki… 

wejście do fabryki →

  Więcej o tej fabryce amunicji →

Zasłaniając się protestami Arabów, Anglicy ograniczają systematycznie liczbę udzielanych zezwoleń na osadnictwo żydowskie, publikując kolejne tzw. Białe Księgi. Dokument z 39 roku zezwala już tylko na 75 tys. osiedleń w ciągu 5 lat i zawiera zakaz zakupu ziemi przez Agencje Żydowską. Brytyjczycy w praktyce blokują osadnictwo w Palestynie. W latach 30 tych i w czasie wojny, Żydzi próbują jednak przedostać się do Palestyny. Wybrzeże jest strzeżone.

Zatrzymane okręty odsyłane są do portu, z którego wypłynęły, albo internują je Brytyjczycy. Powstają obozy tak w Palestynie jak i na Cyprze , mimo skandalicznych warunków sanitarnych, okrętom z uciekinierami, nie daje się przybić do brzegu. Cześć jest odsyłana do obozów internowania na wyspie Mauritius na Oceanie Indyjskim. Dochodzi do wielu tragedii….
Wiosną 1939 w odpowiedzi na ogłoszenie kolejnej „białej księgi” , Irgun rozpoczął działania militarne także przeciwko Brytyjczykom: zamachy na budynki brytyjskiej administracji publicznej w Jerozolimie i Tel Awiwie oraz sabotaż na liniach kolejowych Palestyny.

Po wybuchu II wojny światowej w przeciągu dwóch pierwszych tygodni do armii brytyjskiej w Palestynie zgłasza się ponad 100 tys. żydowskich ochotników, pragnących walczyć z nazistami. W latach 1940–1945 w armii brytyjskiej służyło ok 25000 Żydów. Wojna nie likwiduje jednak blokady żydowskiego osadnictwa. Mimo tego Irgun i Hagana jesienią 39 ogłaszają zawieszenie działań przeciwko Brytyjczykom.

Część z bojowników Irgun związanych z Awrahamem Sternem, nie godzi się na to i w czerwcu 1940 tworzy własną organizacje Lehi. Grożąc zamachami i terrorem domaga się zgody na osiedlanie Żydów.
Kilka miesięcy później, gdy w Europie zaczęły być tworzone getta, Stern chce nawiązać kontakt i przekonać Hitlera do wysyłania Żydów do Palestyny zamiast zamykać ich w gettach… Dziś wygląda to na szaleńczą utopie, lecz wtedy nie popełniono jeszcze zbrodni. Nastąpiło to później. Zresztą gdyby utopijna koncepcja Sterna została zrealizowana, może nie doszłoby do nich……. Propozycja Sterna pozostała jednak bez odpowiedzi…

W tym samym czasie Lehi, zamachami próbuje wywierać presję by zezwolono na żydowskie osadnictwo. Celem są brytyjscy żołnierze i urzędnicy administracji mandatowej. Brytyjski minister ds. kolonii lord Mayon, przeciwnik żydowskiego osadnictwa, zostaje zastrzelony w Egipcie.

W 1942 roku Stern ginie złapany przez brytyjską policje Miejsce, przywódcy Lehi zajmuje Icchak Szamir późniejszy prezydent Izraela…. Przez wiele lat Brytyjczycy określają Lehi obelżywą nazwą Banda Sterna. Dziś widać, że żolnierze Lehi byli tak samo bandytami jak w PRL’u bandytami byli żołnierze AK czy NSZ

Po latach minęły ambiwalentne uczucia, epitety brytyjskiej propagandy stały się przeszłością. W Izraelu Stern uznawany jest za jednego z bohaterów narodowych i jest jednym z wzorców dla skrajnie prawicowej żydowskiej młodzieży. W mieszkaniu gdzie zginął, mieści się muzeum poświęcone jego pamięci.

Dla dołączenia do podziemnej armii żydowskiej i walki o Izrael opuszcza polską armie kilka tysięcy żołnierzy. Więszość przyłącza się do Hagany lub do Irgun.

Odbywa się to za cichym przyzwoleniem gen. Władysława Andersa.   →

Wśród nich jest Menachim Begin (ur. Mieczysław Biegun), który rok później staje na czele armii Irgun,  a po latach zostaje premierem Izraela i laureatem pokojowej nagrody nobla….

Mimo iż ogrom zbrodni niemieckich stawał się znany, Wielka Brytania nadal realizowała  zalecenia Białej Księgi, uniemożliwiając ucieczkę Żydów przed zagładą. Irgun zdał sobie sprawę, że nie ma innej alternatywy niż wznowienie walki zbrojnej przeciwko Brytyjczykom w Palestynie. 1 lutego 1944 roku Irgun ogłosił bunt przeciwko brytyjskiemu panowaniu.

Koniec II Wojny Światowej ujawnia skale popełnionych zbrodni.  Żydzi wyzwoleni z obozów zagłady, uwolnieni z gett, jedni wracają tam gdzie mieszkali ( jeśli mają dokąd ), inni koczują w obozach przejściowych w Europie. Znajdowało się tam ok 250 tys. Żydów uratowanych, pozbawionych rodzin, domów i  środków do życia.

We wrześniu 1945 roku premier W Brytanii odrzucił apel Prezydenta USA Harry S. Trumana o wpuszczenie do Palestyny 100 tys. Żydów z Europy
Wszystkie organizacje żydowskie działające w Palestynie zerwały współpracę z Brytyjczykami. Wysiłki skierowano na organizację nielegalnej imigracji żydowskiej oraz na walkę zbrojną z brytyjską władzą mandatową.

Yaakow Heruti, kuzyn ojca , bojownik o wolność, adwokat, terrorysta

 Na początku lat 20 tych Brytyjczycy zezwalali na legalne osadnictwo Żydów w Palestynie. Yaakov urodził się na 

terenie mandatu brytyjskiego w 19t27 roku. Bracia mojej babki, jako jedni z pierwszych , wyemigrowali z Polski, w latach 20 tych….. Ojciec Yaakova, także. Zaczynał jak wielu, od budowania dróg. Potem ukończył prawo….

Yaacov, po ukończeniu gimnazjum, wstąpił do Żydowskiej Policji Osadniczej i równolegle dołączył do Lehi. Zajął się produkcją bomb.  Jedna zniszczyła posterunek brytyjskiej policji w Sarona Compound, zabijając czterech policjantów…

W ciągu kilku miesięcy, przygotowane materiały zaczęły być używane z widocznym skutkiem, przeciwko instalacjom rządu mandatowego. Wraz ze wzrostem tempa działań Lehi zaczęła potrzebować coraz to  większych ilości materiałów wybuchowych.

← Mordechaj i Yaakov Heruti

 Uruchomiono fabrykę farb, która produkowała materiały wybuchowe wraz ze zwykłą farbą. 

Wkład Yaacova, był tylko drobnym elementem sytuacji, która wytworzyła się w Palestynie po zerwaniu zawieszenia broni z W. Brytyjczykami przez wszystkie żydowskie organizacje  paramilitarne. Lata 45,46,47 to zamachy i ataki bombowych na władze mandatowe, na posterunki policji, mosty, prowadzone przez Haganę, Irgun i Lehi. Z drugiej blokada wybrzeża, internowanie okrętów z osadnikami, obławy policyjno wojskowe na Żydów….

Następuje pełna destabilizacja sytuacji, jak nie demonstracje czy godzina policyjna to bomby i obławy….

Najbardziej znanym zamachem było wysadzenie przez Irgun i Lehi, hotelu King’s David, siedziby dowództwa

brytyjskiego w Jerozolimie.

Nie chcę zamieszczać spisu i relacji z zamachów i wydarzeń tamtych czasów. Zainteresowanych odsyłam do linków. Te, które są języku angielskim czy hebrajskim, można przetłumaczyć za pomocą google……

W każdym razie podziemne żydowskie organizacje w Palestynie nasiliły swoją aktywność  tak, iż w lutym 1947 roku Brytyjczycy ewakuowali z Palestyny rodziny swoich żołnierzy.

Yaakov bierze pośrednio, lub bezpośrednio udział w tych działaniach do 1947 roku.

Wtedy z zadaniem utworzenia w Wielkiej Brytanii komórki Lehi, rozpoczyna studia prawa na uniwersytecie londyńskim. Ma dokonać trzech zamachów,….

Celami są:

 – minister spraw zagranicznych Ernest Bevin Stał się on celem z powodu proarabskich działań, sprzeciwu wobec izraelskiego osadnictwa i antysemickiej retoryki;

– generał Evelyn Barker, były dowódca sił brytyjskich w Palestynie;

– major Roy Farran, który torturował i zabił bojownika Lehi w Jerozolimie.

Działacz Lehi z Nowego Jorku, wysyłał materiały wybuchowe do Londynu, wewnątrz wydrążonych baterii radia. Heruti postanowił jednak nie używać materiałów wybuchowych do zabicia Bevina. Chciał uniknąć przypadkowych ofiar. Zamierzał zabić go przed spotkaniem ministrów spraw zagranicznych. Zamach został odwołany w ostatnim momencie, przez Nathan Friedman-Yellin, dowódcę działań operacyjnych Lehi. Jeden z historyków twierdził, że podjęto tą decyzje, bo Bevin przestał być już istotny, gdy Brytyjczycy zaczęli wycofywać się z Palestyny.

Bomby listowe zostały wysłane do domów Barkera i Farrana. Żona tego pierwszego zaalarmowała policję, gdy poczuła dziwny zapach przesyłki i bombę rozbrojono.

Młodszy brat Farrana otworzył list i zginął w wyniku eksplozji.

Działania w Londynie, nie były sukcesem, ale powodowały poczucie zagrożenia poza Palestyną, także w stolicy Imperium Brytyjskiego…..

Rząd brytyjski wie, że nie kontroluje już sytuacji w Palestynie, dlatego w kwietniu 1947  przekazuje Organizacji Narodów Zjednoczonych, sprawę decyzji dotyczącej mandatu. Zgromadzenie Ogólne ONZ  dn. 29 listopada 1947 decyduje o podziale Palestyny, na państwo arabskie i państwo żydowskie… Datę zakończenia brytyjskiego mandatu w Palestynie ustala na 14 maja 1948. 

Zaraz po decyzji ONZ, arabskie oddziały w Palestynie rozpoczęły ataki na komunikację między osiedlami żydowskimi. Przemoc bardzo szybko przybrała rozmiary wojny domowej. Pierwszy akt wojny nastąpił 30 listopada 1947 roku, kiedy to został zaatakowany żydowski autobus w pobliżu Lod.

Gdy rozpoczęła się wojna, Heruti został odwołany do Izraela. Bierze udział w bitwach o Jerozolimę. Został odznaczony za uratowanie rannego bojownika Hagany pod ostrzałem, podczas starcia z Jordańskim Legionem Arabskim.

Dn. 14 maja 48 roku Dawid Ben Gurion odczytał w Tel Awiwie Deklarację Niepodległości państwa Izrael. 28 maja 1948 , pełniąc obowiązki premiera, Ben Gurion powołał do życia, izraelską armię CAHAL, do której zostały włączone wszystkie żydowskie organizacje zbrojne, walczące w Palestynie.

W 1950 roku Heruti zebrał grupę działaczy złożoną głównie z byłych członków Lehi, powstała organizacja zwana Królestwem  Izraela. Zaniepokojeni narastającym na świecie antysemityzmem i bezczynnością władz Izraela, postanowili działać. W lutym 1953 roku Królestwo Izraela zbombardowało ambasadę sowiecką w proteście przeciwko przygotowywanemu przez ZSRR antysemickiemu procesowi o spisek żydowskich lekarzy. Ranne zostały trzy osoby, w tym żona sowieckiego ambasadora, i poważnie uszkodzono budynek. Związek Radziecki zerwał stosunki dyplomatyczne z Izraelem.

Grupa atakowała również jordańskich żołnierzy w Jerozolimie. Heruti i pozostali członkowie grupy zostali zatrzymani w maju 1953 roku i skazani na wyroki rzędu dziesięciu lat więzienia.

Tak Yaakov jak i inni skazani, zostali objęci amnestią i uwolniono ich po dwóch latach. 

W więzieniu Heruti wznawia rozpoczęte w Londynie studia prawnicze, a potem kończy je.  Czy skazany może zostać członkiem palestry i występować przed Sądem? Odbyła się publiczna dyskusja.  W końcu w 1956 r.  zostaje wpisany na listę adwokacką, bo nie był skazany za czyny popełnione z niskich pobudek, lecz  z przyczyn politycznych.  

Jego działalność publiczna zawsze związana była z prawicą. Moi wujowie, których odwiedzałem w Izraelu, mieli odmienne poglądy niż Yaakov. Byli zwolennikami partii pracy Mapai . 

Podziały i antagonizmy w społeczeństwie Izraela  były nie mniej silne jak w Polsce pomiędzy zwolennikami PiS i PO. Yaakow rzadko bywał w domu moich wujów…. Z tego powodu poznałem go stosunkowo późno, dopiero gdy kończyłem studia… Teraz spotykam się z nim zawsze, gdy jestem w Izraelu.

← Na zdjęciu kolacja u moich kuzynów w Rehovot w instytucie Weitzmana, ja siedzę obok Yaakowa Heruti …

Yaakow nie zgadza się na określanie jego czy Lehi, jako terrorystów. I ma racje, Lehi było armią podziemną, która nie atakowała przypadkowych, niewinnych ludzi, nie brała zakładników. Celowała  tylko w żołnierzy wroga, polityków i urzędników wysługujących się wrogowi…..

Należy zastanowić się, dlaczego 30 lat sprawowania mandatu przez Brytyjczyków od 1917 do 1948 r. nie doprowadziło do powstania państwa żydowskiego. Wielu podejrzewa, iż deklaracja Balfoura była złożona w złej wierze, dla uzasadnienia imperialnej obecności na Bliskim Wschodzie. Powodowało to przez lata wzrost wzajemnej agresji, a Brytyjczycy zamierzali pełnić role stałego arbitra w narastającym przez lata konflikcie….
Gdyby jednak państwo żydowskie powstało w Palestynie po Pierwszej Wojnie Światowej nie doszłoby do Holokaustu ….

YAAKOV HERUTI, ADWOKAT, ZA MŁODU PRODUKOWAŁ BOMBY