Z pewnym zdumieniem przeczytałem w tygodniku „Ale Historia” tekst prof. Andrzeja Nowaka z UJ „Jakiej historii Polacy dziś potrzebują?”, który – na prośbę redakcji – wyłożył swoje poglądy na polską historię i historiografię. Dlaczego zdumienie? Bo niedawno, tuż przed ostatnimi wyborami, „Gazeta Wyborcza” ogłosiła na swoich łamach dramatyczny apel o zagrożeniu demokracji, jakim mogłoby stać się dojście PiS do władzy. Był to – jak dziś wiemy – proroczy (niestety) artykuł. Nie dla wszystkich jednak. Prof. Nowak był odmiennego zdania i określił tekst w następujących słowach: „histeria nienawiści godna hitlerowskiego Stürmera”.

Śpieszę wyjaśnić, że „Der Stürmer” to jeden z najważniejszych tytułów propagandy hitlerowskiej, pismo znane z obrzydliwego, prymitywnego antysemityzmu. Jeśli później prof. Nowak przeprosił za wypisywane bzdury, to uszło to mojej uwadze. Tak czy inaczej, zdziwiłem się, że prof. Nowak chciał zabrać głos na łamach „hitlerowskiego Stürmera” i że „hitlerowski Stürmer” uznał za stosowne pytać o polską historię właśnie krakowskiego historyka. To był powód mojego pierwszego zdziwienia.

Jak zrozumieć prof. Andrzeja Nowaka?

Drugie wiązało się już z lekturą wywodów prof. Nowaka. Odpowiadając na pytanie redakcji: „Jakiej historii Polacy dziś potrzebują”, które było jednym z tematów XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich autor wypowiedział się w duchu koncyliacyjnym, wręcz ekumenicznym. Potrzebujemy historii różnej, czyli różnorodnej, pomagającej nam spojrzeć na siebie z rozmaitych punktów widzenia – napisał. Któż mógłby się z taką tezą nie zgodzić? Nieco dalej czytamy: sprawdzianem [dla historyka] jest i chyba powinno być rzetelne dążenie do prawdy.

I tutaj tkwi przyczyna mojego zdumienia: czy to ten sam prof. Nowak, który kilka miesięcy temu na łamach prawicowego portalu „wPolityce” tak w ten sposób określił metodologię badawczą grupy polskich uczonych (do których należę) zajmujących się historią Zagłady: „Nowa Szkoła Holokaustu” jest motywowana nienawiścią do polskiej wspólnoty narodowej.

Jak widać prof. Nowak, zabierając głos na łamach prawicowych mediów, lubi oskarżać adwersarzy o nienawiść. „Gazeta Wyborcza” wszczyna „histerię nienawiści”. Polscy badacze „są motywowani nienawiścią do polskiej wspólnoty narodowej”.

Nie będę się nawet starał zrozumieć jak profesor Nowak definiuje pojęcie „Volksgemeinschaft”, ale z całą pewnością nie widzę w tych wypowiedziach postulatów inkluzywności, tolerancji oraz otwarcia na „historię różnorodną, pomagającą nam spojrzeć na siebie z rozmaitych punktów widzenia” – o której tak ładnie ten sam autor pisze na łamach „GW”.

Czyżby wobec jej czytelników krakowski historyk używał tonu łagodnego, salonowego i wyrozumiałego, brutalną szczerość i rewolucyjną czujność rezerwując dla „swoich”?