Niedatowane zdjęcie papieża Piusa XII. Nowo odkryta korespondencja sugeruje, że papież Pius XII z czasów II wojny światowej miał szczegółowe informacje od zaufanego niemieckiego jezuity, że każdego dnia w okupowanej przez Niemców Polsce gazowano do 6 tys. Żydów i Polaków

“W wielkim piecu codziennie ginie do 6 tys. mężczyzn, głównie Polaków i Żydów”. To najważniejsze zdanie z listu datowanego na 14 grudnia 1942 r., który sekretarz papieża Piusa XII otrzymał od jezuity Lothara Königa. Dotyczy ono obozu zagłady w Bełżcu.

Korespondencja z Florencji

Jak ocenia uznany badacz archiwów watykańskich Giovanni Coco, który znalazł w nich pożółkły list niemieckiego jezuity, dokument „to wyjątkowy dowód o olbrzymiej wartości. Po raz pierwszy mamy namacalny dowód, że z Kościoła katolickiego w Niemczech przychodziły do Piusa XII dokładne, szczegółowe informacje na temat zbrodni popełnianych przeciw Żydom”.

Archiwa watykańskie z tysiącami tajnych dokumentów dotyczących Piusa XII zostały otwarte 2 marca 2020 r., ale po pięciu dniach zamknięto je z powodu epidemii COVID-19. Otwarto je ponownie w połowie 2021 r. Ogłoszone w niedzielę odkrycie stanowi ważny przyczynek do dyskusji na temat wstrzemięźliwości Piusa XII w kwestii Holocaustu.

„Pius XII wolał milczeć”

Historyk Giovanni Coco pracuje w Archiwach Apostolskich Watykanu od 1992 r., wydał m.in. książkę na temat relacji Watykanu z faszystowskimi władzami Włoch “Il labirinto Romano. Il filo delle relazioni Chiesa-Stato tra Pio XI, Pacelli e Mussolini (1929-1939)”, a 18 września wychodzi jego 500-stronicowa rozprawa, w której analizuje watykańskie dokumenty dotyczące Eugenio Pacellego, czyli papieża Piusa XII, “Le ‘Carte’ di Pio XII oltre il mito”.

Napisany na maszynie list niemieckiego jezuity oraz rozmowę z Coco opublikowała w niedzielę „La Lettura”, niedzielny dodatek kulturalny „Corriere della Sera”.

W rozmowie z „Corriere…” historyk podkreśla także, że z odnalezionego przez niego listu wynika, że nie był on pierwszym dokumentem, w którym niemieccy katolicy alarmowali Watykan o nazistowskich zbrodniach. „Papież wiedział już wcześniej – twierdzi historyk. – To dokument wyjątkowy, ponieważ stanowi jedyne świadectwo długotrwałej i obfitej korespondencji (…). Mamy uzasadnione podejrzenie, że inne dokumenty zostały zniszczone już w czasie wojny, ze strachu, albo zaginęły po śmierci papieża”.

W jedynym na razie odnalezionym liście mowa jest także o niemieckich obozach w Auschwitz i Dachau. Coco podkreśla, że niebagatelne znaczenie listu Königa polega także na tym, że „przekazywał informacje z pierwszej ręki na temat obozów zagłady. Początkowo w Watykanie obozy pojmowano jako miejsca masowego więzienia, przede wszystkim Polaków i Żydów, gdzie ludzie umierali od zadawanych tortur. Dopiero potem zrozumiano, że w życie wcielane było ‘ostateczne rozwiązanie'”.

„Corriere…” podsumowuje: „Mamy do czynienia z fundamentalnym dowodem na istnienie przepływu wiadomości o nazistowskich zbrodniach, które docierały do Stolicy Apostolskiej w tym samym czasie, w którym dokonywano ludobójstwa”. A także: „Nie ma wątpliwości, że podczas II wojny światowej, gdy do Watykanu docierało coraz więcej szczegółowych informacji o okrucieństwach popełnianych przez nazistów, Pius XII wolał milczeć lub co najwyżej wyrażać swój smutek w sposób ogólny”.

Kim był Lothar König?

Jak wyjaśnia sam Coco, König był łącznikiem między abp. Monachium Michaelem von Faulhaberem, „zaprzysiężonym wrogiem nazizmu”, a Watykanem. Należał do Kreisauer Kreis, sieci niemieckiego oporu składającej się z protestantów i katolików, którzy potrafili przemycić do Watykanu najbardziej strzeżone informacje na temat hitlerowskich zbrodni. W odnalezionym przez Coco liście König pisze: „Oto dalsza część mojej listy. Liczby są oficjalne… Jest też raport różnych świadków naocznych o traktowaniu” Żydów w Dachau. Obydwa dokumenty – zaznacza jezuita – „zdobyliśmy, wiele ryzykując. Jeżeli nie zostaną potraktowane z najwyższą ostrożnością i rozwagą, moje życie, a także innych, będzie zagrożone”.

Bartosz Hlebowicz