A tu bardzo zbliżone ujęcie tego samego miejsca po ponad siedemdziesięciu latach.

Okazją do odwiedzenia skrzyżowania ulicy Zgierskiej z placem Kościelnym były uroczystości określane oficjalnie jako 70. rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto, które zakończyły się wczoraj (31 sierpnia).

Przyznam, że określenie “likwidacja getta” budzi moje opory. To eufemizm łagodzący okrutną prawdę. To nie była przecież żadna obojętna “likwidacja getta” (takiego określenia używali Niemcy), ale kolejne i ostateczne morderstwo jego więźniów – ostatni akord w wymordowaniu w samym getcie, w Chełmnie nad Nerem (Kulmhof am Nehr) oraz w Auschwitz-Birkenau Żydów z Łodzi i jej okolic, z tzw. Kraju Warty, a także z Niemiec, krajów Beneluxu i Czech (jak również zagłady około 5 tys. Sinti i Romów z pogranicza austriacko-węgierskiego, tzw. Burgenlandu).

Ostateczna eksterminacja mieszkańców łódzkiego getta rozpoczęła się23 czerwca 1944 roku. Do 14 lipca Niemcy wywieźli do Chełmna ponad 7 tysięcy Żydów. Jednak prymitywny obóz w Chełmnie nie był w stanie podołać planom; akcję czasowo wstrzymano. Wydawało się przez moment, że taktyka Przełożonego Starszeństwa Żydów – Mordechaja Chaima Rumkowskiego, polegająca na uczynieniu z getta ważnego elementu gospodarki niemieckiej, odniesie na koniec choć połowiczny  sukces. Armia Czerwona stała już przecież na Wiśle, zaledwie 140 kilometrów od Łodzi. Łódzkie getto – w przeciwieństwie do wszystkich pozostałych – wciąż trwało. Pojawiła się nadzieja, że ocalenie może wygrać ze śmiercią.

Zarządzający gettem niemiecki administrator Hans Biebowzapowiedział przeniesienie getta do Sudetów i obiecał jego mieszkańcom – w wygłoszonym publicznie przemówieniu – że “włos wam z głowy nie spadnie”. Było to jednak kolejne kłamstwo i oszustwo. Nikt już mu nie uwierzył. 4 sierpnia nikt nie stawił się na stacji kolejowej na “przesiedlenie”.

8 sierpnia do getta wkroczyła więc policja niemiecka. Cel był oczywisty: ostateczna eksterminacja. Wznowiono ją, ale wysyłając więźniów już nie do Chełmna, lecz do Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka). Od 9 do 29 sierpnia około 70 tys. Żydów wywieziono do tego obozu śmierci.

Przed siedemdziesięciu laty – 29 sierpnia 1944 odjechał z Łodzi (Litzmannstadt) ze stacji Radegast (Radogoszcz) ostatni transport do Auschwitz. Następnego dnia większość ludzi z tego transportu trafiła do komór gazowych. W tym transporcie był także Rumkowski, podobno zamordowany przez obsługujących krematoria więźniów Birkenau – byłych mieszkańców łódzkiego getta,  którzy go rozpoznali.

Z liczącej ogólnie około 200 tysięcy populacji getta pozostało po ostatnich dniach sierpnia zaledwie około tysiąca osób pozostawionych w getcie przez Niemców, aby zajmować się poszukiwaniem ukrytych kosztowności. Około 100 osób ukrywało się w tajnych skrytkach. Do zajęcia Łodzi przez Armię Czerwona w styczniu 1945 roku dożyło około 800 z nich.

…

W tegorocznych uroczystościach wzięło udział około 2 tysięcy osób. Kilkudziesięciu byłych więźniów getta, ponad stu członków ich rodzin, uczniowie z Izraela i łódzkich szkół, przedstawiciele kościołów, władze miasta i województwa, ambasadorzy państw, z których pochodzili więźniowie getta.

Organizatorami uroczystości byli Hanna Zdanowska – Prezydent Miasta Łodzi i Symcha Keller – Przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi (oboje na zdjęciu).

Na cmentarzu żydowskim odbyły się uroczystości religijne z udziałem przedstawicieli kościołów: katolickiego i ewangelickiego. Kadisz odmówił ocalały z getta Jehuda Widawski – mieszkający w Izraelu.

Następnie z cmentarza do Stacji Radegast – skąd odjeżdżały transporty do obozów zagłady – przeszedł Marsz Pamięci. Tam odbyły się uroczystości główne, podczas których przemawiał miedzy innymi Chaim Kozienicki ze Związku Byłych Mieszkańców Łodzi w Izraelu.

Opr. Paweł Jędrzejewski

1 września 2014.

Film przedstawia uroczystości religijne na cmentarzu żydowskim, Marsz Pamięci i uroczystości oficjalne na stacji Radegast w dniu 29 sierpnia 2014 w 70. rocznicę likwidacji Litzmannstadt Getto.