Sprawiedliwy wśród Narodów Świata – tytuł przyznany:

22 sierpnia 1996

• Edward Loth

Ukrywający się:

Historia pomocy

sierpień 2014, dr Maria Ciesielska / red. Klara Jackl

Edward Loth był profesorem anatomii Uniwersytetu Warszawskiego oraz lekarzemspecjalistą  balneologii i ortopedii. Założył w Warszawie pierwszy w Polsce nowoczesnyZakład Ortopedyczno-Chirurgiczny. Miał żonę Jadwigę, także lekarkę, i córkę Helenę.

W 1939 r. podczas oblężenia Warszawy sprawował funkcję komendanta 1. SzpitalaOkręgowego przeniesionego na teren Uniwersytetu Warszawskiego. Był takżeodpowiedzialny za sieć szpitali zapasowych. W pierwszych miesiącach  okupacji niemieckiejutworzył Zakład Przeszkolenia Inwalidów mieszczący się na terenie Szpitala Ujazdowskiego, w którym rehabilitowano rannych żołnierzy polskich. W tym samym okresie kierowałPaństwową Wytwórnią Protez przy ul. Kujawskiej 1.

Profesor Loth był współorganizatorem tajnego nauczania medycyny, także w getcie warszawskim. W latach 1940–1944 zasiadał w Radzie Wydziału Lekarskiego TajnegoUniwersytetu Warszawskiego oraz egzaminował studentów z anatomii prawidłowej. W okresie od 1941 r. do 1944 r. prowadził wykłady w Szkole Zaorskiego i na Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich.

Pod  konspiracyjnym pseudonimem „Gozdawa” był członkiem szefostwa sanitarnego Komendy Głównej AK. Za swoją działalność konspiracyjną dwukrotnie więziony był na Pawiaku (w 1939 r. i 1943 r.).

Profesor był bezpośrednio zaangażowany w udzielanie pomocy Żydom. Dzięki jego staraniom getto warszawskie opuścił jego znajomy, dr Ludwik Stabholz. Profesor osobiście dostarczył mu do getta fałszywe dokumenty na nazwisko Bolesław Desidewicz. W dokumentach zapisane zostało, że Desidewicz jest ranny w wyniku walk stoczonych w III Rzeszy. Jeszcze w getcie profesor Loth założył więc dr. Stabholzowi gipsowy opatrunek na nogę. Na tydzień przed wybuchem powstania w getcie Ludwik Stabholz został przemycony na „stronę aryjską”, gdzie w wynajętym mieszkaniu oczekiwały na niego żona i matka. Z uwagi na stale grożące niebezpieczeństwo, rodzina została przewieziona do miejscowości Miłosna nieopodal Warszawy. Wiosną 1944 r. dr Stabholz wraz z żoną przedostał się w okolice Lwowa, gdzie dołączył do żołnierzy batalionu inżynieryjnego Armii Czerwonej budującego most na Wiśle.

W powstaniu warszawskim profesor Loth w stopniu podpułkownika pełnił funkcję lekarza naczelnego  V Obwodu  (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej. Po zbombardowaniu Szpitala Sióstr Elżbietanek przy ul. Goszczyńskiego 1, gdzie sprawował funkcję szefa sanitarnego, przeniósł część rannych do willi przy ulicy Wejnerta. Jego odwaga i zaradność przyczyniły się do ograniczenia dramatycznych skutków ewakuacji rannych, a także do  stworzenia w krótkim czasie sieci szpitali zastępczych.

15 września 1944 r., w dniu intensywnych bombardowań Mokotowa, udał się do willi przy ul. Wejnerta na spotkanie z żoną Jadwigą. Gdy wchodził do budynku, na dwukondygnacyjną kamienicę spadła bomba, grzebiąc pod gruzami profesora wraz z żoną i córką. Po ekshumacji w 1945 r. ciało profesora Lotha zostało pochowane na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

BIBLIOGRAFIA

• Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, 349, 2293
• Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, Warszawa 1996
• Marcin Łyskanowski, Andrzej Stapiński, Andrzej Śródka, Dzieje nauczania medycyny i farmacji w Warszawie (1789-1950), Warszawa 1990

powrót