W książkach historycznych znajdziemy na jego temat ledwie kilka zdań. W tych nielicznych wzmiankach nazywany bywa właśnie tak: „krakowski Janusz Korczak”. Rzeczywiście, myśląc o jego śmierci, możemy porównywać go z warszawskim pedagogiem, bo zginął wraz z dziećmi w obozie zagłady w Bełżcu. Zdecydował, że pójdzie z nimi na śmierć.

Jednak gdy spojrzymy głębiej na jego życie, przekonamy się, że Kurzmanna wszystko różniło od Korczaka. Przecież pobożny chasyd, zamożny biznesmen i polityk konserwatywnej partii w niczym nie przypominał żyjącego na sposób świecki lekarza i myśliciela, autora książek dla młodzieży.

I jeszcze jedno. W dzisiejszym świecie Korczak stał się powszechnie znanym przykładem poświęcenia dorosłego dla dzieci, symbolem wierności zasadom. Kręci się o nim filmy, wydaje książki, a w wielu krajach studiuje i wprowadza w życie opracowane przez niego zasady wychowania. Natomiast Kurzmann jest postacią zupełnie nieznaną – nawet w Krakowie, gdzie żył przez kilkadziesiąt lat, prawie nikt o nim nic nie wie.

Sierociniec

Opowieść o Kurzmannie wypada zacząć od morderstwa, którego Niemcy dokonali na opiekunach i wychowankach najstarszego żydowskiego sierocińca w Krakowie.

W dniu likwidacji placówka mieściła się przy ul. Józefińskiej 41 – była to jej czwarta siedziba od początku wojny, a trzecia na terenie getta. W ciasnym parterowym budynku stłoczono kilka instytucji opiekuńczych; przebywało tam 300 chłopców i dziewczynek w różnym wieku.

Rankiem 28 października 1942 r. sierociniec został otoczony kordonem. Najmłodszych, którzy nie potrafili jeszcze sprawnie chodzić, Niemcy wrzucili do koszy ustawionych na konnych platformach, wywieźli za miasto i zamordowali w nieznanym miejscu. Grupa najstarszych chłopców – nie wiadomo jak liczna – zdołała uciec; przynajmniej na jakiś czas ocalili życie. Pozostałych wyprowadzono na plac Zgody, a następnie ulicami Lwowską i Wielicką na stację kolejową w Płaszowie, gdzie czekały bydlęce wagony.

Trwała właśnie deportacja do Bełżca.

Świadkowie mówią, że przez ogarnięte przemocą getto dzieci szły w ładzie, czwórkami, w absolutnej ciszy. Kilku dorosłych odmówiło opuszczenia wychowanków i zdecydowało się pójść z nimi. Wśród nich – Kurzmann.
Wiemy, że szedł na czele pochodu, trzymając pod pachą szaty liturgiczne. Świadkowie zapamiętali jego uduchowioną twarz, jakby wierzył w swe przeznaczenie. Towarzyszyła mu córka Hela Frida i zięć Dawid Schmelkes. Obok szła dyrektorka Domu Sierot Anna Feuerstein z mężem Juliuszem Feuersteinem, długoletnim wychowawcą w placówce.

Wiemy, że był piękny słoneczny dzień.

Dobroczynność

Związki Kurzmanna z najstarszym żydowskim sierocińcem w Krakowie były długie. W sprawozdaniu finansowym placówki za 1910 r. znajdujemy go na liście darczyńców. Gdy zaś po I wojnie światowej kobiece stowarzyszenie prowadzące Dom Sierot otworzyło się dla mężczyzn, Kurzmann objął funkcję zastępcy skarbnika, a później wice- prezesa zarządu. Do kierownictwa weszli lekarze, architekci, adwokaci, ale zwłaszcza przedsiębiorcy, bez których przetrwanie Domu Sierot byłoby niemożliwe.

W 1918 r. nowy zarząd zaczął bowiem pracę w biednej i zadłużonej instytucji. Troską nowych władz stało się więc zapewnienie finansowego bezpieczeństwa Domu, który z czasem – pod kierownictwem Róży Rockowej, a później Anny Feuerstein – wyrósł na jedną z najlepszych placówek tego typu w Polsce.

Dokonania 20 lat pracy zarządu były imponujące. W 1939 r. majątek zakładu składał się z czterech kamienic i 150 tys. zł rozmaicie ulokowanej gotówki. Posiadane zapasy starczyłyby na 2–3 lata samodzielnego funkcjonowania sierocińca, a nie oszczędzano przecież na nowoczesnym wyposażeniu i organizacji zajęć dla młodzieży. Majątek Domu Sierot był więc duży i wciąż rósł, zarządzanie nim wymagało doświadczenia i wiedzy. Odpowiadający za to właśnie Kurzmann musiał się cieszyć opinią uczciwego fachowca, skoro ludzie tak chętnie ofiarowywali datki, często wysokie – ufając, że nie zostaną zmarnowane.

Podczas okupacji Kurzmann prawdopodobnie wycofał się z interesów i poświęcił ratowaniu Domu Sierot. Świadkowie zapamiętali, że przez cały dzień przebywał w zakładzie, co zapewne oznaczało organizacyjną harówkę. Należało bowiem dbać o zaopatrzenie w węgiel, żywność, leki i odzież, a to w realiach getta było karkołomne. W budynku uruchomiono też szkołę, organizowano wypełniające resztę dnia zajęcia. A przeprowadzka do getta i kolejne przymusowe zmiany adresów wiązały się z koniecznością urządzania wszystkiego na nowo.

Tymczasem gromadzone przez lata zasoby finansowe sierocińca zostały zaraz na początku wojny ukradzione przez Niemców. Wszystkiemu musiał więc sprostać Kurzmann – być może było to największe wyzwanie gospodarcze jego życia.

Wiemy, że w tym czasie dbał szczególnie o przestrzeganie przepisów religijnych. Praktykowanie judaizmu, zachowanie koszeru, modlitwa, obchodzenie szabatu stały się podczas niemieckich prześladowań sposobem zachowania godności i człowieczeństwa. Piątkowe wieczory i inne święta obchodzono w sierocińcu do końca.

Calosc

https://www.tygodnikpowszechny.pl/ofiara-dawida-kurzmanna-26790

Nadeslala Joanna G