Nowy Oddział Muzeum w Gliwicach – Dom Światów, poświęcony historii Żydów na Górnym Śląsku, powstanie w zabytkowym Domu Przedpogrzebowym. Wyjątkowo cenny architektonicznie i historycznie obiekt z 1903 roku, zaprojektowany przez Maxa Fleischera, zostanie odrestaurowany. W jego wnętrzu zaaranżowana będzie przestrzeń wystawiennicza. Inwestycja zostanie sfinansowania z budżetu Miasta Gliwice, jednak są duże szanse na to, że w przyszłym roku uzyska duże wsparcie środków unijnych.

Dom Światów będzie pierwszym tego rodzaju ośrodkiem w Polsce.  Charakterystyka Żydów na Górnym Śląsku jest pod wieloma względami wyjątkowa i znacząco różni się od cech właściwych tej samej grupie etnicznej i wyznaniowej rozwijającej się na terenach dawnej Rzeczpospolitej, w ramach kultury polskiej. Wynika to z roli oraz sposobu funkcjonowania Żydów w XIX i na  początku XX wieku w obrębie dużych ośrodków miejskich i  przemysłowych państwa niemieckiego. Żydzi na Górnym Śląsku byli nie tylko silnie zasymilowani z otaczających ich żywiołem niemieckim, ale uważali się za jego istotną część, za obywateli niemieckich, tyle, że odmiennego wyznania (mojżeszowego). Często, tak jak przemysłowiec Oskar Caro, i wielu, wielu innych stanowili forpocztę zmian cywilizacyjnych zachodzących w Niemczech w ramach tzw. rewolucji industrialnej. Niestety w latach 30 i 40 XX wieku, ci często wzorowi Niemcy, którzy przez dziesiątki lat współtworzyli wielkość Niemiec, zostali zdradzeni przez swe własne państwo, poddani prześladowaniom i eksterminacji. Gliwicki ośrodek, powstający w Domu Przedpogrzebowym, będzie miał charter otwarty dla tych wszystkich osób i instytucji, które zajmują się gromadzeniem i opracowywaniem informacji o Żydach na Górnym Śląsku, którzy  byli nie tylko częścią Gliwic, ale całego regionu: jego kultury, gospodarki i nauki – mówi dyrektor Muzeum w Gliwicach, Grzegorz Krawczyk.

Remont Domu Przedpogrzebowego rozpocznie się najprawdopodobniej w lutym 2014 roku –  Dom Światów ma zostać udostępniony zwiedzającym w połowie 2015 roku. Zasięg zbiorów zgromadzonych w obiekcie obejmie historię Żydów na całym Górnym Śląsku – od czasów najdawniejszych, czyli od ich osadnictwa w końcu średniowiecza poprzez największy rozwój tej społeczności w wieku dziewiętnastym po wiek dwudziesty, czasy Holocaustu i okres powojenny.  Ważną rolę w ekspozycji odgrywać będą multimedia,  które ułatwią nam przybliżenie bogactwa historii Górnośląskich Żydów. Również sale edukacyjne w południowym skrzydle budynku wyposażone mają zostać w projektory obrazu i odpowiednie nagłośnienie – mówi Bożena Kubit z Muzeum w Gliwicach.

RECEPCJA i SKARBNICA WIEDZY NA POCZĄTEK

Po wejściu do budynku (dzięki szacie graficznej i podświetlanej instalacji) zwiedzający zapozna się  z historią gliwickiego Domu Przedpogrzebowego oraz wciąż czynnego cmentarza. Historyczne, biało – czarne posadzki w hallu – jak i w dawnej Sali Modlitw – zostaną odnowione, a braki uzupełnione. Aby nadać muzeum charakter informacyjno – naukowy na końcu tej części powstanie Skarbnica Wiedzy, czyli miejsce pogłębiania, zbierania i uzupełniania informacji o zabytkach żydowskiej architektury na Śląsku (synagogi, mykwy, domy przedpogrzebowe, cmentarze żydowskie oraz żydowskie sierocińce i szkoły).  Bazą instalacji będzie zawieszona pod sufitem poliuretanowa, podświetlona, przezroczysta kurtyna o średnicy 2 metrów. Po dotknięciu jej barwa będzie się zmieniać. We wnętrzu Skarbnicy Wiedzy dominować będą drewniane, półokrągłe segmenty na publikacje i dokumenty (w formie papierowej i elektronicznej).    Z upływem czasu liczba segmentów, niczym w XVIII wiecznej bibliotece, będzie rosła ku górze – mówi Natalia Romik, architekt i współautor koncepcji.

 SALA MODLITW. ŚMIERĆ i PRZEMIAJNIE W JUDAIZMIE

Symboliczny temat śmierci i przemijania w judaizmie w innej przestrzeni, niż ta, którą daje gliwicki Dom Przedpogrzebowy nie miałby tak mocnego i niezwykłego kontekstu. Proponowana przez projektantów i architektów instalacja opiera się na poznaniu      i zrozumieniu pożydowskich śladów pamięci na Górnym Śląsku, jak i duchowego ich dziedzictwa. Na sklepieniu krzyżowo – żebrowym zostanie zrekonstruowana polichromia przedstawiająca gwiaździste niebo. Elementem charakterystycznym dla harmonii wnętrza będą kolorowe witraże przedstawiające Gwiazdę Dawida. Pod sklepieniem w Sali Modlitw będzie zamontowana instalacja artystyczna w formie poliuretanowej chmury.

CEL: UCZYĆ i INFORMOWAĆ

Południowe skrzydło budynku będzie pełniło rolę edukacyjną. Do tej części obiektu prowadzić będą dwa niezależne wejścia – jedno od ulicy Poniatowskiego, drugie od strony cmentarza. To będzie przestrzeń w której odbywać się będą warsztaty edukacyjne, spotkania, konferencje, wystawy czasowe. Sala będzie dostosowana do wymogów zajęć warsztatowych oraz  wyposażona w projektory obrazu, odpowiednie nagłośnienie i sprzęt.

MUZEUM ŻYDÓW NA GÓRNYM ŚLĄSKU

 Przestrzeń wystawiennicza – zgodnie z założeniami – obejmie kilka sal. Na ściankach działowych pojawią się m.in. grafiki, teksty i mapy. Będą także gabloty z eksponatami. Oglądający poznają tło historyczne związane z Górnym Śląskiem. Będzie to chronologiczna, graficzna oś czasu (np. zdobycie Śląska przez Prusy w 1741 r.). Zaprezentowane będą również początki osadnictwa żydowskiego na Górnym Śląsku. Dzięki multimedialnym mapom Górnego Śląska muzeum będzie miało charakter interaktywny. Elektroniczne przeglądarki umożliwią dostęp do ważnych dokumentów historycznych. Kolejna sala poświęcona będzie roli Żydów i ich wpływowi na rozwój przemysłu na Górnym Śląsku. Poznamy historię żydowskich przemysłowców oraz ich rodów. Będą też materiały poświęcone życiu codziennemu – osiedlom zakładowym, podróżom i transportowi. Ta część muzealna Domu Przedpogrzebowego w Gliwicach będzie bogata w historyczne materiały związane z działalnością społeczno – oświatową Żydów, ich kulturą i sztuką. W jednej z sal zgromadzone będą dokumenty dotyczące działalności politycznej Żydów na Górnym Śląsku – np. narastania antysemityzmu w Niemczech  (Noc Kryształowa) oraz Holokaustu (II wojny światowej, obozów koncentracyjnych, wspomnień Żydów z okresu powojennego). W ostatniej sali zaprezentowane będą powojenne losy Żydów oraz życiorysy znanych żydowskich Górnoślązaków.

OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA

Wzniesiony w charakterystycznym dla Gliwic przełomu XIX i XX wieku stylu neogotyckim Dom Przedpogrzebowy to zabytek niezwykłej urody, a także wyjątkowe dzieło wyjątkowego architekta. – To jedyny obiekt autorstwa Maxa Fleischera w naszym kraju, a także jeden z największych żydowskich domów przedpogrzebowych w Polsce. Jego wartości nie sposób przecenić, szczególnie, że po II wojnie światowej na Górnym Śląsku zachowało się niezwykle mało obiektów architektury żydowskiej – podkreśla Bożena Kubit  z Muzeum w Gliwicach.