Mikolaj Lozinski

W komentarzach pod wywiadem antysemici żądali: podaj swoje prawdziwe nazwisko! Pomyślałem: czemu nie? Mój dziadek nazywał się Stramer. To znaczy: krzepki, mocny.

Czas nagle nie tylko się zatrzymał, ale też ruszył do tyłu, i to dziesięć razy szybciej. Dziś widok maszerujących przez miasto nacjonalistów już nikogo nie dziwi. Czasy, które opisuję w książce, są dużo bliższe naszym niż jeszcze osiem lat temu – mówi Mikołaj Łoziński. W swojej nowej książce opisuje losy asymilujących się polskich Żydów. Mimo że to fikcja tytuł jest jest prawdziwym nazwiskiem jego dziadka – Stramer.

Michał Nogaś: Twoja trzecia powieść, „Stramer”, ukazuje się po ośmiu latach od poprzedniej. Dlaczego tak długo kazałeś czekać?

Mikołaj Łoziński: Nie wiem, czybym się zdecydował na pisanie tej książki, gdybym wiedział, że zabierze mi tyle czasu. Na szczęście nie wiedziałem.

Ta historia szóstki rodzeństwa w przedwojennym Tarnowie od dawna za mną chodziła, ale dopiero kiedy urodziły mi się dzieci, poczułem, że jestem gotowy. Na początku miałem w głowie tylko ostatnią scenę na plaży. Widocznie potrzebowałem prawie ośmiu lat, żeby do niej dojść.

Najpierw, na dwa lata, zamknąłem się w archiwach. „Stramer” zaczyna się na początku XX w. i trwa do pierwszych lat II wojny. Musiałem jakoś dostać się do tego przedwojennego świata, żeby później spróbować go na mój sposób opisać. Jeździłem do Tarnowa, Krakowa, Lwowa i Paryża, siedziałem godzinami w różnych bibliotekach. Im dłużej czytałem o tamtej przeszłości, tym więcej nabierała odcieni i niuansów. A przedwojenni polscy Żydzi przestawali być Żydami z czarno-białej fotografii. W „Stramerze” starałem się wydobyć jak najwięcej kolorów.

o raz pierwszy pracowałem trochę jak detektyw. Próbowałem – poza kwerendą i podróżami do miejsc, w których pojawiali się moi bohaterowie – znaleźć świadków wydarzeń sprzed ponad 80 lat. Zdarzało się, że ci, do których docierałem, zapominali, co chcieli mi opowiedzieć, nagle tracili pamięć. Nie dlatego, że ktoś im groził czy czegoś się bali, ale z powodu starości. Inni nie przychodzili na umówione spotkania, urywał mi się z nimi kontakt, przestawali odbierać telefon. A ja po kilku dniach znajdowałem nekrolog w gazecie.

Kiedy zaczynałem pisać „Stramera” w 2011 r., myślałem, że piszę powieść stricte historyczną. Ten świat wydawał się daleki, niepasujący do dzisiejszego, otwartego, europejskiego.

Myślałem, że najtrudniejsze będzie wyobrażenie sobie i wiarygodne opisanie młodych radykałów, zwłaszcza nacjonalistów, antysemitów. Wydawali mi się tak niemożliwi i odlegli jak epoka dinozaurów.

Bałem się, że nie starczy mi wyobraźni, żeby prawdziwie ich opisać. Że wyjdą w powieści sztucznie, stereotypowo, jak rekonstrukcje historyczne. Ale z pomocą przyszła rzeczywistość, która bardzo zmieniła się przez te osiem lat. Jakby czas nagle nie tylko się zatrzymał, ale też ruszył do tyłu, i to dziesięć razy szybciej. Dziś widok maszerujących przez miasto nacjonalistów już nikogo nie dziwi. Czasy, które opisuję w książce, są dużo bliższe naszym niż jeszcze osiem lat temu.

Dlaczego Tarnów?

– Z Tarnowa pochodził tata mojego taty. Miał na nazwisko Stramer.

Najpierw chciałem dać moim bohaterom inne nazwisko, bo książka jest fikcją jedynie luźno inspirowaną losami jego i jego rodzeństwa. Ale kilka lat temu udzieliliśmy z moim starszym bratem Pawłem wywiadu w „Newsweeku” o tym, jak to jest mieć w Polsce żydowskie pochodzenie. On potem został skopiowany na jakieś nacjonalistyczne strony, znalazłem pod nim 500 komentarzy, które z grubsza można było podzielić na dwie grupy. Pierwsza: spierdalajcie do Izraela! Druga: podajcie swoje prawdziwe nazwiska! Ten drugi pomysł mnie zainspirował. Pomyślałem: czemu nie? Mimo że to powieść, czyli fikcja, nadam tej rodzinie prawdziwe nazwisko mojego dziadka. Po niemiecku Stramer znaczy krzepki, mocny. To nazwisko zawsze mi się podobało. Po II wojnie znikło, odeszło razem z prawie całym żydowskim światem. Nawet antysemici mają swój pozytywny udział w powstaniu tej powieści.

Wiecej TUTAJ