Alina Molisak

Kilka uwag o literaturze.

Wydaje się, że – poza najpoważnieszjymi pracami autorstwa Eugenii ProkopJaniec zbyt mało jeszcze uwagi poświęcono tej części dziedzictwa kulturowego, którą można uznać za polsko-żydowską. We współczesnych polskich badaniach nad literaturą dopiero od prac krakowskiej badaczki rozpoczyna się powolny proces przypominania i odczytywania na nowo autorów, o których często po Zagładzie zapominano, lub traktowano ich dorobek jako zjawisko marginalne i nieznączące.

Chciałabym w tym tekście poświęcić uwagę kategorii narodu żydowskiego, rozumianego nie tylko jako grupa etniczno-religijna, ale jako odrębna grupa narodowa, która, na wzór innych grup żyjących w Europie, zyskiwała własną tożsamość narodową czerpiąc wzory z myśli europejskiego oświecenia i romantyzmu.

Wydaje mi się interesujące, iż właśnie w tekstach napisanych po polsku, żydowscy autorzy starali się wyrazić ów rodzaj wspólnoty symbolicznej, która spajać miała w nowoczesnej perspektywie żydowską wspólnotę. Podkreślę tylko, iż ze względu na szczupłość miejsca, nie będę tu analizować bardzo interesujących wersji literackich opisów narodu żydowskiego związanych z ideą syjonizmu ( choć wśród tekstów literackich powstałych w języku polskim mamy obftość wielką takich zapisów)

W europejskiej kulturze pojęcie narodu jako ważnej idei wyznaczajacej tożsamość grup społecznych pojawiło się w wieku XVIII i zyskało znaczenie pod wpływem filozofii Johanna Gottfrieda Herdera, który rozwinąłkoncepcje państwa narodowego.

Przeobrażenia cywilizacyjne, jakie trwały w Europie w XVIII i XIX wieku dotyczyły także przemian tożsamości sprzyjały rozprzestrzenianiu się oraz popularności koncepcji narodowych. Najbliższe obserwowane przez wschodnioeuropejskich Żydów zmiany i kształtowanie się narodu dotyczyły mi.in powstawanie polskiej świadomości narodowej, związanej (w literaturze) z działalnością polskich twórców romantycznych. Stały się one jak sądzę, jednym ze źródeł inspiracji w wyrażaniu żydowskiej tożsamości narodowej. Starania o utrzymanie spójności społecznej i poczucia wspólnoty w czasach zaborów, podtrzymanie wspólnoty tożsamości w podzielonej Polsce (zabory trwały od 1795 do 1918 roku), wśród ludzi żyjących przez wiele lat w odmiennych państwach mogły stać się wzorem dla rozproszonej diaspory, zwłaszcza w czasach stopniowego słabnięcia więzi, jaką przez wieki spełniała religia.

Za przykład myślenia w takich właśnie kategoriach można uznać publicystyczne wypowiedzi czy twórczośc poetów piszących w języku polskim. Głos w tej sprawie zabierali nie tylko oni, ale ich stanowisko wydaje się nader interesujące. Najczęściej zgłaszali posutalty
odrębności narodowej ci i eksponowali tę wspólnotę ci, którzy ulegali nie tyle asymilacji, co akulturacji. Wypowiedzi na które chcę zwrócić uwagę pochodzą z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Myślę, że są one ciekawe także ze względu na czas powstania – oto po latach zaborów i nieistnienia powstało nowe państwo polskie, zaś w obrębie jego granic znalazła się duża grupa zydowskich obywateli, wcześniej zamieszkująca na terenach zajętych przez Rosję, Prusy oraz Austro-Węgry. Ci zaś spośród żydowskich publicystów i pisarzy, którzy wcześniej już ulegli akulturacji w polskim dziedzictwie często dostrzegali model, który mógłby stać się jednoczącym naród żydowski spoiwem.

Osobny naród

Calosc w linku ponizej

narod_2010_pdf