Z Abrahamem Foxmanem, długoletnim dyrektorem Ligi Przeciw Zniesławianiu (ADL),
liderem dialogu chrześcijańsko–żydowskiego
rozmawia Waldemar Piasecki

– Jak ocenia Pan to, co zdarzyło się w Kaliszu w Dniu Niepodległości Polski?

To przerażające i porażające. Zbyt przypomina festiwale nienawiści w najnowszej historii Europy lat trzydziestych. Po okropnościach popełnionych na polskiej ziemi za naszego życia, przez faszystów, ale też tych, którym się to podobało, w tym także w postaci palenia „niesłusznych” książek i wulgarnego antysemityzmu – uważam skandal kaliski za oburzający i niewybaczalny.

– Spalenia Statutu Kaliskiego i okrzyki „Śmierć Żydom” to akcja osobnika o nazwisku Rybak, który już raz palił figurę Żyda we Wrocławiu, co stało się międzynarodowym skandalem. Jaki sygnał na temat Polski wysyła społeczności międzynarodowej ten osobnik?

– Przypomnę, że Statut Kaliski dany w 1264 roku przez księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego dawał organiczne ramy autonomii Żydów i w pewnym stopniu zbliżał ich prawa osobiste do praw chrześcijan. Zupełnej równości nie czynił, ale był krokiem w dobrym kierunku. Nadawał Żydom walor człowieczeństwa, czynił ich życie lepszym i bardziej godnym. Z tym Rybak się w 2021 roku nie zgadza i zapewne chciałby to zmienić. Nie tyle chodzi jednak o niego personalnie, ile o osobę, która robi to, co robi, bo… wierzy, że może to robić praktycznie bezkarnie. Zrobił to wcześniej i teraz może to zrobić ponownie. Może ktoś go jakoś ukarze, ale ktoś inny zadba o zmniejszenia kary albo jej zawieszenie. To nie tylko obecna atmosfera polityczna i retoryczna w Polsce wytworzyła Rybaka. On tu był zawsze. Zawsze wierzył, że będzie mógł rozwinąć skrzydła i pewnie teraz uznał, że to jest jego czas. Podpalił sobie kukłę Żyda, podpalił sobie książkę ze Statutem Kaliskim. Może jeszcze sobie coś podpali…

– Czy ma on poczucie bezkarności? Myśli Pan, że takich Rybaków jest w Polsce więcej?

– Rybak z pewnością wierzy, że wszystko ujdzie mu na sucho. Takich jest zdecydowanie więcej w całej Polsce. Czują, że atmosfera polityczna może dać im siłę do tak nienawistnej działalności. Patrzą na Rybaka i czekają, co dalej się stanie.

– Reakcje organów ścigania na poczynania tego osobnika nastąpiły dopiero potem, jak zareagowała międzynarodowa opinia i media, władze Izraela oraz samo społeczeństwo Kalisza. Cztery dni po akcji znieważenia. Co Pan myśli o takim tempie?

– Fakt, że odpowiedź na to straszne zachowanie nadeszła dopiero kilka dni później i dopiero po międzynarodowej, i co budujące odpowiedzi samych kaliszan – jest smutnym komentarzem do atmosfery nienawiści i antysemityzmu wciąż panującej w wielu obszarach polskiej rzeczywistości i społeczeństwa. Świat jest na ogół przyzwyczajony do innego tempa.

– Czy jest przyzwyczajony do tłumaczenia antysemickich czynów zwykłym chuligaństwem?

– Zrównywanie antysemickiego szczucia do nienawiści i przemocy z chuligaństwem jest faryzejską obłudą i unikaniem zwalczania zjawiska. W większości znanych mi państw jest to bardzo dobrze rozumiane i odzwierciedlone w przepisach prawa.

– Wiele lat temu, kiedy na drzwiach synagogi w Paryżu wymalowano antysemickie hasła, prezydent Francji szybko zjawił się na miejscu i sam te plugastwa zmywał. Wyobraża Pan sobie taką sytuację w Polsce?

– Nie. Ale, czy to zrobiłoby różnicę w Polsce, gdyby jej prezydent taki gest wykonał?

– W wielu krajach na świecie Polska ma opinię antysemicką lub niedostatecznie reagującą na antysemityzm. Skąd się to bierze?

– Żaden kraj nie jest odporny na nienawiść, a zwłaszcza w Europie żaden powiat czy gmina nie są odporne na antysemityzm. Poziom antysemityzmu w Europie i na świecie z roku na rok narasta. Polska niestety w niedawnej historii zapracowała na swoją opinię i osiąga wysokie wskaźniki antysemityzmu w różnych postaciach. Oczywiście dostrzegam wysiłki, aby zmieniać tę sytuację na lepsze. Zrobiono dużo, ale wiele pozostaje do zrobienia. Jestem optymistą, bo nic nie jest wieczne. Boli jednak, że muszę mówić o antysemityzmie – jak na ironię – w Polsce, która ma 1000-letnią historię Żydów na swej ziemi, wiele aktów życzliwości, przyzwoitości i serca czego sam jestem żywym dowodem i zaświadczam na każdym kroku, bo ocaliła mnie z Holocaustu bohaterska Polka – katoliczka Bronisława Kurpi, wreszcie, że to ona dała ludzkości Jana Karskiego i świętego papieża Jana Pawła.

– Pozostańmy przy tych dwóch wielkich postaciach. Papież Jan Paweł II, z którym wielokroć spotykał się Pan, jak rzecznik dialogu chrześcijańsko–żydowskiego, konsekwentnie głosił, iż antysemityzm jest grzechem. Czy ta nauka dostatecznie wybrzmiewa w katolickim społeczeństwie polskim? Czy wybrzmiewa w nauczaniu polskiego Kościoła? Pańskim przyjacielem był Jan Karski, który chciał ocalić naród żydowski z Holocaustu. Jak Pana zdaniem oni obaj reagowaliby dziś na poczynania Rybaka?

– Ze zdumieniem, oburzeniem i potępieniem. Niestety, głos papieża – Polaka jest coraz mniej słyszany w Polsce. Czas, aby polski Kościół przypomniał swoim wyznawcom lekcje miłości, tolerancji i szacunku, dla innego bliźniego, czego nauczał i co głosił Jan Paweł II. Co do Jana Karskiego, jestem przekonany, że dziś znów podniósłby głos zaniepokojenia. Ale tym razem w swojej ojczyźnie. Ani jeden, ani drugi nie pozwoliliby, aby Rybak szedł przez Polskę.

Dziękujemy za rozmowę publikując tekst dokumentu kaliskiego:Przejdź na początek strony

1. Kiedy jest sprawa przeciwko żydowi, nie może przeciw niemu świadczyć chrześcijanin sam, lecz razem z innym żydem.

2. Kiedy chrześcijanin pozywa na żyda o zastaw, żyd zaś utrzymuje, że żadnego nie wziął, wtedy żyd przysięgą się uwolni.

3. Kiedy chrześcijanin utrzymuje, że na zastaw od żyda mniej pieniędzy otrzymał, aniżeli żyd teraz żąda, żyd przysięgą dowód złoży.

4. Kiedy żyd, nie mając świadków, utrzymuje, że chrześcijanin zastaw wypożyczył chrześcijanin się odprzysięże.

5. Prócz rzeczy kościelnych i krwią zabarwionych wolno żydom wszystko brać w zastaw.

6. A gdyby zastaw jaki był kradziony, żyd się odprzysięże, że o kradzieży nie wiedział, a chrześcijanin winien mu kapitał na zastaw ten wypożyczony z procentem zapłacić.

7. Kiedy zastaw chrześcijanina przez ogień lub kradzież u żyda zginie, żyd od nalegającego chrześcijanina.

8. Żydzi w sporach swoich (tj. między sobą) wyłączeni są spod sądów miejskich; zostają pod opieką króla lub wojewody.

9. Za zranienie żyda, słuszna kara i koszta kuracji.

10. Za zabicie żyda słuszna kara i konfiskata majątku.

11. Za uderzenie żyda kara zwyczajna w kraju.

12. Żydzi ceł większych od mieszczan nie płacą.

13. Od przewożonych zmarłych nic nie płacą.

14. Chrześcijanin niszczący cmentarz oprócz kary zwyczajnej majątek traci.

15. Rzucający kamieniem na szkołę żydowską odda wojewodzie dwa funty pieprzu.

16. Gdy żyd u swojego sędziego ulegnie karze, która się wandel nazywa, zapłaci mu funt pieprzu. (Wandel: wina pieniężna).

17. Gdy żyd raz i drugi od swego sędziego zapozwany, nie stawi się, zapłaci karę zwyczajną, gdy się trzeci raz nie stawi zapłaci karę stosunkowo wyższą.

18. Za zranienie żyda, żyd płaci karę zwyczajną.

19. Przysięga na dziesięć przykazań nie powinna być żydowi naznaczoną, tylko o wartość przechodzącą szacunek 50 grzywien srebra, a w mniejszych rzeczach przed szkołą przysięgać będzie.

20. Gdyby dowodów nie było, kto zabił żyda my żydom damy przeciw podejrzanym prawną opiekę.

21. Za gwałt na żydzie wyrządzony, chrześcijanin będzie karany podług prawa ziemskiego.

22. Sędzia żydowski żadnej sprawy przed sąd nie wytoczy, jeżeli do tego przez skargę strony spowodowany nie będzie.

23. Gdy chrześcijanin odbierze dany żydowi zastaw, a procentu nie zapłaci w ciągu miesiąca, przybywa procent od procentu.

24. U żyda nikt na kwaterze być nie ma.

25. Nie wolno jest żydom wypożyczać pieniądze na dobra nieruchome.

26. Odwodzenie dziecka żydowskiego, jako kradzież uważane będzie.

27. Zastaw gdy rok i dzień u żyda pozostaje, staje się jego własnością.

28. W dnie świąt swoich, żydzi nie mogą być przymuszani do oddawania zastawu.

29. Zastawy od nich gwałtem biorący ściągnie na siebie karę.

30. Nie wolno żydów oskarżać o używanie krwi chrześcijańskiej.

31. Występki żydów w ich szkołach sądzone być mają.

32. W jakiej monecie żyd pożyczał, w takiej żądać może oddania długu z należnym procentem.

33. Konie żydzi w zastaw tylko we dnie brać mogą.

34. Mincarzom nie wolno chwytać żydów pod pretekstem, że fałszują pieniądze.

35. W gwałcie nocnym sąsiedzi żydowi pomoc dać winni pod kara 30 szelągów.

36. Wolno jest żydom wszystkie towary kupować, chleba i innych żywności dotykać się.

Polonez Kaliski