Przyslala Katharina Dr.Gasinska-Lepsien

Ernestine Rose była ateistką, feministką i abolicjonistką znaną jako “Królowa Platformy”. Urodzona w 1810 roku w Polsce, odmówiła poślubienia mężczyzny, którego wybrał dla niej ojciec. Następnie wyjechała do Berlina, Paryża, Anglii i w końcu do Nowego Jorku, gdzie rozpoczęła działalność polityczną. Do 1850 r. odgrywała kluczową rolę w ruchach na rzecz praw kobiet, antyniewolnictwa i wolnomularstwa, w których była jedyną cudzoziemką, jedyną ateistką i jedyną Żydówką. Po wojnie secesyjnej wróciła do Anglii, gdzie kontynuowała swoją działalność w ruchu wolnomularskim i kobiecym. Po jej śmierci w 1892 r. została zapomniana ze względu na swój status imigrantki, ateistki, radykałki i kobiety. Do pamięci historycznej powróciła wraz z ruchami na rzecz kobiet i czarnej historii w latach siedemdziesiątych.

W latach 50. XIX wieku Ernestine Rose była bardziej znana niż jej współpracowniczki Elizabeth Cady Stanton i Susan B. Anthony. Znana jako “królowa platformy”, stała się czołową mówczynią wczesnego ruchu kobiecego w Stanach Zjednoczonych. Jej droga do tego uznania była wyjątkowa: urodzona w Polsce córka rabina została ateistką i abolicjonistką, a także kobietą walczącą o prawa kobiet, jak nazywano wówczas feministki. Jednak niecałe trzydzieści lat po jej śmierci w 1892 roku, została zapomniana ze względu na swój status imigrantki, ateistki, radykałki i kobiety.

Wczesne życie i rodzina

Rose urodziła się 13 stycznia 1810 r. w małym mieście Piotrków Trybunalski, gdzie od XVII w. do czasu “rozbiorów” Polski na początku XIX w. znajdował się polski sąd najwyższy, podzielony między Prusy, Rosję i Austrię. W 1600 roku Polska była znana jako “raj” dla Żydów; kiedy Rose się urodziła, jej miejsce urodzenia było w połowie żydowskie, a w połowie chrześcijańskie. (Opresyjny polski sztetl powstał później w XIX wieku, doprowadzając wielu Żydów do emigracji do Stanów Zjednoczonych).

Rose była jedynym dzieckiem rabina Potowskiego. Wszystkie żydowskie dokumenty z jej miasta zaginęły, nie znamy więc ani pełnych imion jej rodziców, ani jej hebrajskiego nazwiska. “Ernestyna” było współczesnym polskim imieniem i być może dorastała jako Ernestyna Potowska. Lubiła później mówić, że “od piątego roku życia była buntowniczką”, co prawdopodobnie wynikało z doświadczeń w hederze, żydowskiej szkole podstawowej. Została tam ukarana za coś, o czym nie wiedziała, że jest złe, a kiedy poskarżyła się na tę niesprawiedliwość ojcu, ten postanowił kształcić ją w domu. Rabin Potowski traktował ją jak zastępczego syna, ucząc ją hebrajskiego i Tory, co zwykle jest zakazane dla dziewczynek. Kiedy zadawała pytania, ojciec mówił jej: “Małe dziewczynki nie powinny zadawać pytań”. Ponieważ wiedziała, że mali chłopcy powinni zadawać pytania, od tego momentu datowała swój bunt przeciwko ograniczeniom upośledzającym dziewczynki i kobiety.

W wieku 12 lat Rose straciła wiarę w judaizm, ale kontynuowała jego praktykowanie jeszcze przez dwa lata. Gdy miała piętnaście lat, zmarła jej matka, pozostawiając jej pieniądze. Wkrótce potem ojciec zaręczył ją z mężczyzną, którego nie chciała poślubić, i zaaranżował, że narzeczony otrzyma jej pieniądze, nawet jeśli nie dojdzie do ślubu, Rose podjęła pierwsze poważne działania przeciwko niesprawiedliwości. Wynajęła sanie i zorganizowała podróż sześćdziesięciu mil do sądu okręgowego w Kaliszu. Sanie zepsuły się w środku nocy, a woźnica chciał czekać do rana na naprawę. Ona nalegała, żeby pojechał, bo jej sprawa będzie rozpatrywana następnego dnia. Siedząc samotnie, słyszała wycie wilczych stad. Następnego dnia rano przedstawiła swoją sprawę przed sądem rejonowym. Wygrała, otrzymała pieniądze i wróciła do domu.

Po przyjeździe Rose dowiedziała się, że jej ojciec ożenił się z dziewczyną w jej wieku. Zdając sobie sprawę, że nie może tolerować tej sytuacji, oddała ojcu znaczną część swoich pieniędzy i na zawsze opuściła rodzinę, Polskę i judaizm.

Berlin, Paryż i Londyn

Rose udała się najpierw do Berlina, gdzie istniała społeczność liberalnych Żydów. Tam czytała ” współczesne książki” zamiast Biblii i zetknęła się z zasadami oświecenia, które pozostały jej wartościami do końca życia. Oświecenie kwestionowało tradycję. Dlaczego monarchia powinna być jedyną formą rządu? Dlaczego Żydom powinno się odmawiać praw obywatelskich? Dlaczego kobiety mają być podporządkowane mężczyznom? Po dwóch latach spędzonych w Berlinie przeniosła się dalej na zachód do Paryża, gdzie była świadkiem rewolucji 1830 roku, która ograniczyła monarchię we Francji. Następnie udała się do Anglii, gdzie spotkała swojego nowego “ojca”, Roberta Owena, człowieka, którego etykę przyjęła.

Owen był światowej sławy, gdy poznała go w 1832 roku. Urodzony w niższej klasie średniej, został właścicielem dużej fabryki włókienniczej. Wierząc, że robotnicy zareagują pozytywnie na poprawę warunków, stworzył modelową fabrykę i miasto. Zaczął zakładać podobne społeczności zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w Stanach Zjednoczonych, zwracał się do Kongresu Stanów Zjednoczonych i stworzył duży brytyjski związek zawodowy. Kiedy Rose poznała Owena, jego zwolennicy zbierali się w każdą niedzielę w Londynie. Tam kobiety były mile widziane, mogły brać udział w zajęciach i przemawiać publicznie. W tych socjalistycznych kręgach rozpoczęła karierę oratorki i tam poznała swojego przyszłego męża, srebrnika Williama Rose. Pobrali się w 1836 roku i zdecydowali się na emigrację do Nowego Jorku, gdzie mieszkali do 1869 roku.

Prawa kobiet, walka z niewolnictwem i wolna myśl

Tam Ernestine Rose rozpoczęła swoją działalność polityczną. Debatowała zarówno w kręgach Owenitów, jak i na publicznych spotkaniach i roznosiła petycję domagającą się praw własności dla zamężnych kobiet po dolnym Manhattanie. (Doktryna prawna w tamtej epoce utrzymywała, że “mężczyzna i żona to jedna osoba, a tą osobą był mężczyzna”). Na początku lat czterdziestych XIX wieku Rose urodziła dwoje dzieci ktore zmarły jako niemowlęta. W połowie lat 40. XIX wieku rozpoczęła kampanię na rzecz wolnej myśli, zniesienia niewolnictwa i praw kobiet.

Do 1850 r. Rose stała się centralnym punktem wczesnego ruchu na rzecz praw kobiet, który co roku organizował zjazdy przyciągające tysiące osób. W tych kręgach, jak również w środowiskach antyniewolniczych i wolnomyślicielskich, Rose pozostawała osobą wyjątkową. Była jedynym “obcokrajowcem”, jak nazywano nieurodzonych w Ameryce jedyna ateistką i jedyna Żydówką. Pomimo tych utrudnień, pomogła przewodzić temu nowemu ruchowi. Podróżowała z Maine do Południowej Karoliny i ze Wschodniego Wybrzeża do Iowa, sponsorując prawa kobiet. Uczestniczyła też w wielu wiecach zwolenników abolicji i wolnomyślicieli.

Życie Rose i jej sprawy stały się znacznie trudniejsze, gdy w 1861 roku wybuchła wojna secesyjna. Jej ruchy przestały się spotykać, a sama Rose doświadczyła antysemityzmu z nowego źródła – gazety wolnomyślicieli “Boston Investigator”. Była dobrą przyjaciółką jej redaktora, Horace’a Seavera; często publikował jej przemówienia i pisma oraz wychwalał jej przekonania. Wolnomyśliciele rutynowo potępiali “starożytnych Hebrajczyków”, których uważali za twórców religijnej bigoterii. Ale Seaver pisał teraz potępiając współczesnych amerykańskich Żydów, twierdząc, że powinni zostać wydaleni ze Stanów Zjednoczonych. “Wydawało mi się, że czuję zapach siarki, prawdziwej chrześcijańskiej siarki”, kiedy czytałam ten kawałek, Rose napisała do Seavera. Debatowali na ten temat przez cztery miesiące, po czym Rose nie kontaktowała się z gazetą przez pięć lat.

Powrót do Anglii

Pod koniec lat 60. XIX wieku zdrowie Rose pogorszyło się, a feminizm podzielił się w kwestii ” głosowania murzynów”. Czy tylko byli męscy niewolnicy powinni zostać uwłaszczeni, czy wszyscy mężczyźni i kobiety? Po tym jak 14 poprawka po raz pierwszy dodała do Konstytucji słowo “mężczyzna”, ruch kobiecy podzielił się na tych, którzy popierali głosowanie dla wszystkich i tych, którzy popierali głosowanie tylko dla mężczyzn. W 1869 roku Ernestine i William Rose postanowili wrócić do Anglii, aby tam zamieszkać.

Po odwiedzeniu różnych uzdrowisk i kurortów zdrowie Rose poprawiło się i stała się aktywna zarówno w brytyjskim ruchu wolnomyślicielskim, jak i kobiecym. Przemawiała, pisała, uczestniczyła w spotkaniach. Zaprzyjaźniła się z wieloma wolnomyślicielami i feministkami, zwłaszcza z rodziną Bradlaughów, Charlesem i jego dwiema córkami, Alice i Hypatią. Ci przyjaciele wspierali ją w czasie wielkiej tragedii jej życia: śmierć Williama w 1882 roku.

Zarówno Stanton, jak i Anthony odwiedzili Rose w Anglii po śmierci Williama. Pozostała tak aktywna w swoich sprawach, jak pozwalało jej zdrowie: wysyłała pieniądze, pisała listy, wspierała nowych działaczy. Obawiając się, że chrześcijanie będą próbowali nawrócić ją na łożu śmierci, co w tamtych latach nie było rzadką praktyką, zorganizowała Hypatię Bradlaugh, by była przy niej w chwili śmierci. Hypatia nie dotarła na czas, ale lekarz Rose załatwił jej spokojną śmierć 4 sierpnia 1892 roku. Wielu uczestniczyło w jej nabożeństwie żałobnym. Została pochowana na cmentarzu Highgate obok Williama. W Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych pojawiły się liczne hołdy. Jeden z nich, który mogła szczególnie docenić, pochodził od amerykańskiej feministki z następnego pokolenia, która oświadczyła: “Liberalne prawa, pod którymi obecnie żyjemy, zawdzięczamy niestrudzonym wysiłkom tej utalentowanej kobiety i nigdy nie powinny kobiety z Nowego Jorku zapomnieć o długu wdzięczności, jaki mają wobec Ernestine L. Rose”.

One jednak zapomniały, podobnie jak prawie wszyscy inni. W artykule z 1927 roku w Jewish Forward stwierdzono, że niewielu o niej słyszało. Jako Żydowka, obcokrajowiec, ateista i kobieta, Rose nie pasowała do historii pierwszej połowy XX wieku. W 1871 roku Boston Investigator przewidział – słusznie – że Ernestine Rose zostanie doceniona “za jakieś sto lat”. Ruchy na rzecz kobiet i czarnej historii z lat 70. przyczyniły się do przywrócenia jej życia.

Ernestine Rose wcielała w życie równość kobiet zarówno w życiu codziennym, jak i w swojej działalności politycznej. Była prawdziwą pionierką, pracującą na rzecz ideałów równości rasowej, feminizmu, wolnej myśli i internacjonalizmu. Wprawdzie niektóre z jej działań zakończyły się sukcesem, ale wiele z nich pozostaje do wywalczenia. Imigracja wciąż budzi kontrowersje. Ludzie wciąż walczą o prawa kobiet i wolnej myśli. Ale w 2012 roku 54% Amerykanów powiedziało, że zagłosowałoby na ateistę na prezydenta. Jak często deklarowała Rose: “Świat się porusza.

Ernestine Rose