/Anna Achmatowa/

Do tych miejsc nie można dotrzeć. Ich pierwotny kształt zatarły kolejne wojny i rewolucje. Pozostały one jednak na imaginacyjnej mapie świata jako miejsca idyllicznego współistnienia kultur, religii i poglądów. Postrzegane są jako strefa wolnej myśli, swobodnego ducha, reaktywnego współodczuwania i obywatelskiego braterstwa.Budzący fascynację obszar zwany Europą Środkową, Mitteleuropa lub też Zwischen-Europa. Tereny leżące na wschód i południe od zasobnej Europy Zachodniej, przechodzące z rąk do rąk, krainy o stale zmiennych i niepewnych granicach państwowych. Strefa kolonizacji wiecznie rywalizujących między sobą i zwalczających się mocarstw. Terytoria, na które migrowali ludzie szukający dla siebie miejsca do życia lub też uciekający przed prześladowaniami. Heretycy i innowiercy, buntownicy i banici, współistnieli ze sobą w przestrzeni, która dla reszty Europy stanowiła terra incognita i dalekie rubieże cywilizacji europejskiej.Polityka hegemonii i zwierzchności, narzucana tamtejszym narodom i ludom, prowadziła w istocie do ich różnicowania i kontestowania przez nie zastanego porządku politycznego i społecznego. Wbrew rzeczywistości historycznej w pamięci społecznej tereny te zamieniły się w kulturową Arkadię, w której nie istniały animozje kulturowe i nacisk asymilacyjny mocarstw.

Wraz z największymi klęskami Europy XX wieku – II wojną światową i oddaniem Europy Środkowej pod zwierzchnictwo sowieckie – nasz kontynent bezpowrotnie stracił ten unikalny multikulturowy mikrokosmos. Strażnikami pamięci o nim stali się środkowoeuropejscy pisarze i poeci. Medium, jakim były język i literatura, pozwolił na prowadzenie dyskursu uwolnionego od spraw bieżącej polityki. Tym razem był to jednak dialog szczególny – jego celem stało się odpominanie tego, co w sferze politycznej rzeczywistości zostało skazane na zapomnienie. Pamięć odgrywała rolę konstytutywną, zaś dialog zyskał wymiar ponadkulturowy. Szczególną pozycję zajęły dzieła grona twórców wywodzących się z terenu dawnej Bukowiny i piszących po niemiecku: Paul Celana, Rose Ausländer, Gregora von Rezzori oraz pochodzących z Rumunii francuskojęzycznych pisarzy i intelektualistów: Emila Ciorana i Eugena Ionesco.

Ich rozmowa z Zachodem nie tylko pozwoliła na wyprowadzenie z cienia. wielkiego dziedzictwa kulturowego Europy Środkowej, stawiając sobie za zadanie „odzyskanie tego, co utracone”, ale także na nawiązanie intelektualnego kontaktu z zachodnią Europą, przekonaną dotąd o swej cywilizacyjnej wyższości. Dokonali tego przenosząc dyskurs na poziom etycznej refleksji nad człowiekiem i cywilizacją. Nie obsadzając samych siebie w roli ofiar, w swej twórczości wskazywali jednak na aspekt ubożenia ludzkości poprzez niszczenie różnorodności.

„Umysł sprawia, że to, co nazywamy kulturą jest zaparciem się naszych źródeł. Nie-byty tego świata stają się bytami na nasz koszt” /Emil Cioran/. Twórcy w dwojaki sposób wyszli poza przestrzenne granice swojego świata, będąc emigrantami i pisząc w językach, które dobrowolnie i świadomie wybrali jako medium dla swojej twórczości, stając się strażnikami pamięci i obrońcami kultury pojmowanej jako spotkanie z Innym, otwieraniem się na obce światy. W obsesyjny sposób śledzili wszelkie próby unifikacji i uniformizacji, przeciwstawiając im świat, w którym, wedle słów Rose Ausländer „zatopione w pieprzowej galarecie karpie milczały w pięciu językach”. Stali się nie tylko ambasadorami tej części Europy, która została skazana na zapomnienie. Skonstruowali też postulat przestrzeni, wolności myśli i sumienia, w którym jednostka ma prawo pozostać sobą i egzystować, prowadząc nieskrępowany dialog z Innym.