Od momentu odzyskania przez Polskę niepodległości, ruch endecki był liczącą się siłą polityczną w kraju. Nacjonaliści nieprzerwanie od 1918 r. do 1939 r. zasiadali w polskim parlamencie. Narodowej Demokracji nie udało się jednak nigdy przejąć władzy w państwie. Brak sukcesów w legalnej walce o władzę, spowodował zainteresowanie polskich nacjonalistów faszyzmem, który Roman Dmowski nazywał włoski Ruchem Narodowym – „Gdybyśmy byli podobni do dzisiejszych Włoch, gdybyśmy mieli taką organizacje, jak faszyzm, gdybyśmy mieli wreszcie Mussoliniego, największego niewątpliwe człowieka dzisiejszej Europy, niczego więcej byłoby nam nie potrzeba”.

W prasie endeckiej przyrównywano Mussoliniego do Herkulesa (Słowo Polskie, 1932 r.). Mussoliniego nazywano – „spadkobiercą Sullów i Cezarów” (K.M. Morawski 1929 r.). Pozytywny stosunek do faszyzmu był obecny nie tylko w opiniach wygłaszanych przez nacjonalistów. Przywykliśmy do tego, że gdy ktoś współcześnie wychwala system totalitarny lub gloryfikuję faszyzm, jest albo wariatem albo społecznym marginesem (co nie znaczy, że nie niebezpiecznym). Elity stanowczo odcinają się od wszelkich form władzy totalitarnej. Inaczej było przed wojną. Ideologia Mussoliniego znajdowała poklask wśród części społecznych elit.Peany na temat ideologii faszystowskiego wodza wygłaszali przedstawiciele armii, parlamentarzyści, dyplomaci, dziennikarze. Generał Władysław Sikorski wywodzący się ze środowisk liberalno-demokratycznych, nazywał włoski faszyzm – „odruchem zdrowia i siły”.

Przy okazji wychwalania włoskiego faszyzmu nacjonaliści prezentowali swoje rasistowskie poglądy, których nie powstydzili by się przedwojenni naziści – „Każdy, kto ujrzałby współczesna Abisynię [Etiopię], zrozumiałby bez trudu, że włoska wyprawa do Afryki Wschodniej jest odcinkiem owej misji cywilizacyjnej, jaką biała rasa spełnia w stosunku do ras młodszych i mniej zdolnych. Tą właśnie misją cywilizacyjną okupuje biała rasa prawo rządzenia tamtymi niższymi rasami.” – Marek Romański (pionier nowoczesnej powieści kryminalnej i sensacyjnej w Polsce) – „Godła faszystowskie niosą cywilizację Abisynii”, Polonia-Italia, 1936 r.

Polski totalitaryzm – Narodowy Radykalizm
Młodzi działacze nacjonalistyczni pozostając pod silnym wpływem publicystyki starszych narodowców, pragnęli wodza na miarę Mussoliniego. Polski nacjonalizm nigdy nie wykreował jednak nikogo godnego tego tytułu. Powstał dysonans pomiędzy marzeniami młodych nacjonalistów o powtórzeniu sukcesu zagranicznych ruchów narodowych, jak faszyzm i nazizm, a negatywnym stosunkiem do wodzostwa i totalitaryzmu wśród starszego pokolenia endecji. Z tej pustki wyklarował się polski totalitarny ruch faszystowski, narodowy radykalizm.

Andrzej Niesiołowski, dr. filozofii i socjologi, działacz społeczny i katolicki uznawał totalizm (totalitaryzm) jako – „prąd ideologiczny, zmierzający do uporządkowania według jednolitej zasady całej rzeczywistości politycznej, gospodarczej, społecznej, religijnej i kulturalnej przez państwo, rządzone przez monopartię, opierające się na autorytecie wszechwładnego wodza, posługująca się wychowaniem jednolitego typu człowieka zgodnego z wzorem wyznawanym przez daną ideologię”.

Nurt totalistyczny był reprezentowanych początkowo przez Ruch Młodych Obozu Wielkiej Polski (organizacji stworzonej przez Romana Dmowskiego) a następnie przez Obóz Narodowo Radykalny. Po rozwiązaniu legalnych struktur ONR w 1934 r. przez władze, narodowy radykalizm rozwijany był przez środowisko umownie nazwane ONR ABC i organizacje Ruch Narodowo Radykalny „Falanga”, pod kierownictwem Bolesława Piaseckiego. RNR był pierwszą i jedyną organizacją polityczną w Polsce, która stworzyła kompletną koncepcje państwa totalitarnego.

Jak narodowi-radykałowie wyobrażali sobie swój świat marzeń? Po zdobyciu władzy planowano wprowadzenie dyktatury i stanu wyjątkowego, aby za pomocą silnego i bezwzględnego państwa oczyścić kraj z sił obcych i umożliwić „konsolidacje sił narodowych”. Okres ten miał trwać dopóki kraj nie zostanie oczyszczony. Warto zauważyć, że wprowadzenie nieokreślonych w czasie stanów wyjątkowych jest charakterystyczne dla systemów totalitarnych jak nazistowskie Niemcy, czy wielu dyktatur np. Pinocheta w Chile czy Mubaraka w Egipcie. Pozwala to utrzymywanie ciągłego napięcia i atmosfery zagrożenia ułatwiającej kontrole nad społeczeństwem.

Cały naród miał być skupiony wokół Organizacji Politycznej Narodu, mającej być jedyną legalną  formacją polityczną. OPN nie miała pełnić funkcji partii politycznych jakie znamy dzisiaj, miała być monopartią, koncentrującą i kontrolującą całe życie polityczne wokół swoich struktur. Struktury partyjne miały być ściśle związane ze strukturami państwowymi. Jej członkowie mogli zaliczać się do czterostopniowej skali hierarchii (od klasy I do IV).

W jednej z koncepcji u szczytu partyjno-państowej hierarchii znajdować się miał kolegialny twór tworzony przez elitę należącą do IV klasy i pełniący funkcje podobne do tych sprawowanych przez Komitet Centralny PZPR. Racje miał Czesław Miłosz, mówiąc – „ Jest ONR-u spadkobiercą Partia”. Wielka Rada miała pełnić funkcje parlamentu, składającego się z 12 (sic!) osób. W kompetencji KC Katolickiego Państwa Narodu Polskiego miał znajdować się wybór prezydenta, uchwalanie budżetu, władza ustawodawcza. Inne koncepcje (m.in. B. Piaseckiego) odrzucały nawet formę władzy kolegialnej. Na czele państwa miał stać Kierownik OPN sprawujący despotyczną władze nad społeczeństwem.

Pierwotna wersja tekstu zawierała dodatkowo opis stosunku narodowych-radykałów do Ukraińców, Żydów, Białorusinów, Niemców i Rosjan zamieszkujących tereny II Rzeczpospolitej. Wydaje się jednak, że zbyt często postrzegamy nacjonalizm i faszyzm przez pryzmat antysemityzmu i rasizmu. Tymczasem, wizja ustroju totalnego wypracowana przez przedwojennych polskich faszystów jest wystarczająca przerażająca, nawet bez elementów szowinistycznych.

Na zakończenie, chciałbym zacytować fragment odczytu włoskiego filozofa i pisarza, Umberto Eco. Cytat który trafnie określa sens naszej walki, naszego antyfaszyzmu –

Prafaszyzm  nadal jest wokół nas,  niekiedy przebrany w cywilne szaty. Jakże byłoby dla nas krzepiące, gdyby ktoś wyszedł na scenę świata i rzekł: “Chcę znowu otworzyć Auschwitz, pragnę, by czarne koszule znowu paradowały w defiladach po rynkach włoskich miast!” Niestety, życie nie jest takie proste. Prafaszyzm może powrócić w najniewinniejszym przebraniu. Naszym obowiązkiem jest demaskować go i wskazywać palcem wszelkie nowe jego postacie – co dnia, w każdej części świata. Wolność i wyzwolenie są zadaniem, które nigdy się nie kończy. Naszych hasłem niech będzie: Nie zapominajcie.

Przyslala Wanda Lacrampe