Przyslal Janusz Rok

Przedmiotem pracy jest ukazanie historii społeczności żydowskiej zamieszkałej w Ciechanowcu w okresie XVIII i XIX wieku, pod względem struktury narodowościowej, społeczno-zawodowej, wielkości demograficznych, posiadanego statusu prawnego oraz kilku zagadnień z życia codziennego.

Celem – jest dokonanie porównań, ustalenie zjawisk zbieżnych oraz różnic pomiędzy wspólnotą Żydów w Ciechanowcu a podobnymi zamieszkałymi w innych osadach i miasteczkach, przeważnie na terenie Podlasia. Ponadto, jeżeli jest to możliwe, określenie znaczenia tej gminy żydowskiej na tle regionu historyczno-geograficznego.

Zakres chronologiczny pracy to okres od początku wieku XVIII po rok 1914, wybuch I wojny światowej. O wyborze tych ram chronologicznych zadecydowało kilka następujących przesłanek. Okres przed dolną cezurą, charakteryzuje się brakiem bazy źródłowej oraz jakiejkolwiek bibliografii, które mogłyby ukazać początki osadnictwa w tym rejonie. Rama górna tej chronologii zamknięta jest prowadzonymi badaniami naukowymi w 1986 roku przez Ryszarda Zimnocha, zakończonymi wydaniem opracowania „Żydzi w Ciechanowcu 1918-1942”.

Natomiast okres przez nas analizowany, w oparciu o zachowaną bazę źródłową, odnoszącą się do historii Żydów ciechanowieckich jest pierwszym tego typu studium badawczym.

Żydzi ciechanowieccy na tle struktury narodowościowej.
1. Początki osadnictwa żydowskiego w Ciechanowcu.

Pojawienie się pierwszych Żydów w Ciechanowcu prawdopodobnie nastąpiło na początku XVI wieku. Inne miasta lub osady, utworzonego około 1520 roku województwa podlaskiego, notują nieco wcześniejsze osiedlanie się tej społeczności, przypadające na schyłek XV wieku. 0gólnie należy stwierdzić, że wymieniony region (Podlasie), ze względu na słaby rozwój ośrodków miejskich był mało atrakcyjny dla przemieszczającej się ludności żydowskiej. W celu porównania: – miasta Wielkopolski (Poznań), Małopolski (Kraków), Mazowsza (Płock) znane były z zamieszkiwania tam Żydów już od połowy XIII wieku.

Pierwsi przybysze, osiedlający się, czasowo lub na okres dłuższy, na terenie Podlasi, byli przeważnie arendarzami lub dzierżawcami komór celnych w Bielsku i Drohiczynie. Stanowili oni warstwę bogatych Żydów pochodzących spoza Podlasia, podlegających królowi i wyznaczonym przez niego urzędnikom. Świadczyło to o braku jakichkolwiek skupisk żydowskich do wykonania tego typu posług.

Anatol Leszczyński, badacz historii Żydów na Podlasiu, dzieli osadnictwo żydowskie w ziemi drohickiej, bielskiej i mielnickiej na 4 okresy: I – od 1463-1487 do 1495; II -od 1503 do 1662; III – od 1663 do 1717 r. i IV – od 1718 do 1795 r. Badania tego historyka wykazują, że pierwsza wzmianka o Żydzie w Ciechanowcu pochodzi z początku XVI wieku. Prawdopodobnie związana była ona z pobieraniem myta na komorze celnej przez Michela Józefowicza.

Założona w 1520 roku przez Zygmunta I Starego królewska komora celna dzierżawiona była od 1523 roku przez wyżej wymienionego Żyda, posiadającego w dzierżawie liczne komory celne na Podlasiu i Wołyniu. Otrzymał on prawo pobierania myta od soli, wosku, miodu, łoju, zboża, popiołów i smoły, wańczosów i kłód w całym powiecie drohickim na trzy lata.

Inni badacze tych problemów, historycy żydowscy, prof. Meir Bałaban i dr Isaac Schiffer wyrazili opinię, że osadnicy żydowscy przybyli w te strony we wcześniejszym okresie. Twierdzili oni, że Ciechanowiec założony został przez żydowskich Kosarzy. Według nich określani tym mianem Żydzi zamieszkiwali tereny wzdłuż brzegów Donu i Wołgi. Prof. Bałaban twierdził, że Żydzi w okresie X – XI- -wieku po upadku ich stanu docierali do Polski z dwóch kierunków z Zachodu i ze Wschodu, z Azji – przez Bramę Narodów. Wymieniony powyżej termin Kosarzejest bliskoznaczny nazwom osad położonych na terenie Rosji oraz w Polsce: Kozara, Kazari, Kozhazhow, Kozarze itd. Położona w odległości około 2 km wioska Kozarze, od której nazwano ulicę idącą w tamtym kierunku, może jedynie potwierdzać w części w ten sposób postawioną hipotezę.

Przechodząc do badania problemu w oparciu o źródła historyczne, stwierdzamy, że pod koniec XVII wieku występowała już wzmianka o istnieniu gminy żydowskiej. Kahał ten według kryteriów przyjętych przez A. Leszczyńskiego należał do kategorii II, funkcjonując jako okręg samodzielny. Potwierdzeniem tego faktu są wyciągi z zachowanych rejestrów pogłównego z roku 1662, ukazujące 59 Żydów płacących ten podatek. W roku 1674 źródła te ukazują nieco mniejszą licibę starozakonnych – 29 na około 800 osób mieszkających w mieście. Zmniejszenie się ilości Izraelitów było konsekwencją prowadzonych przez Rzeczypospolitą wojen z Ukrainą, Szwecją i Rosją. Dodając do ukazanych wielkości zbliżoną liczbę kobiet oraz dzieci poniżej 12 roku życia, ilość mieszkańców pochodzenia żydowskiego ulegnie powiększeniu, co przemawiałoby za istnieniem gminy żydowskiej.

2. Liczebność społeczności żydowskiej w Ciechanowcu w XVIII – XIX wieku

Calosc TUTAJ