Ludwik Lewin

Czytałem niedawno artykuł Caroline B. Glick, w którym amerykańsko-izraelska publicystka z rozpaczą opisuje dzisiejsze żydostwo Stanów Zjednoczonych.

Zaczyna od tego, że Żydzi amerykańscy wierzyli w zanik antysemityzmu, który nastąpi wraz z upowszechnieniem wykształcenia. Tymczasem, zauważa, to na amerykańskich uczelniach, w sferach najbardziej, wydawałoby się, oświeconych, teoretyzuje się, rozwija i szaleje antysemityzm .Lewicowy.

Caroline Glick zauważa, że Żydom wciąż grozi antysemityzm prawicowy i skrajnie prawicowy, ale w przeciwieństwie do antysemityzmu postępowego, „biała supremacja” nie ma skrzyni rezonansowej na uniwersytetach, w mediach i w Partii Demokratycznej.     

Przeraża publicystkę, że Żydzi, a w każdym razie 65 – 75 procent pośród nich, wciąż głosują na demokratów, wśród których coraz bardziej zdecydowanie prym wiedzie skrajna lewica, podlegająca wpływom islamistycznym i – co najmniej – niewrażliwa na antysemityzm.

Przeraża, ale nie dziwi. A to dlatego, że w Ameryce, o której pisze autorka, ale na pewno nie tylko, coraz więcej Żydów odchodzi od przestrzegania tradycji i wchodzi w mieszane związki małżeńskie, co rozwadnia ich żydostwo aż do homeopatycznych proporcji. Niektóre dzieci mieszanych małżeństw wychowywane są bez religii, ale wiele również w chrześcijańskiej lub jeszcze innej wierze – podkreśla. Ponadto, zdaniem Caroline Glick, synagogi liberalna i konserwatywna (która wbrew nazwie też jest liberalna), są tak otwarte, że mieszczą się w nich nie tylko Żydzi niehalachiczni, ale każdy, komu przyjdzie na to ochota.

Pociesza publicystkę coraz większa proporcja ortodoksów wśród amerykańskich Żydów. Ci nie tylko pilnie przestrzegają 613 praw, ale mają wielokrotnie wyższą od wszystkich innych Żydów (a w USA i nieżydów) demografię. Wg projekcji, jeszcze przed rokiem 2080, w Ameryce będzie tyle samo ortodoksów, co innych Żydów. W Izraelu, od roku 2010, proporcja ortodoksów wzrosła z 10 do 13%. Jak wielka jest to ewolucja widać, gdy przypomnimy sobie, że po zakończeniu II wojny światowej, mniej niż 5% Żydów na całym świecie uważało się za ortodoksów.

W skrajnych środowiskach religijnych nierzadko powtarza się, że asymilacja unicestwiła więcej Żydów niż szoa. Za unicestwionych uważa się tam wszystkie dzieci żydowskich ojców spłodzone z nieżydówkami. Ten przesadny, żenujący język jest przecież odbiciem rzeczywistej sytuacji. Wszędzie na świecie, poza Izraelem, liczba Żydów maleje. I choć morderczy antysemityzm islamistów wypycha Żydów, z Francji, to nie alija, ale asymilacja spowodowała, że jest ich o trzysta tysięcy mniej niż przed pół wiekiem.  

Od ortodoksów wielu odpycha ich betonowy dogmatyzm, rzekome zacofanie i niedopasowanie do współczesnego świata. Trudno jednak nie przyznać, że bez ortodoksów rozpłynęlibyśmy się w oceanie ludzkości.

Z jednym zastrzeżeniem – jest takie miejsce na świecie, gdzie można być ostrym ateistą, nie przestrzegać soboty i wcinać trefne obrzydlistwa bez najmniejszego zagrożenia dla żydostwa własnego i przyszłych pokoleń.  Tym miejscem jest Izrael.

Dlatego nie zdziwiło mnie, że Pierre Lurçat, autor napisanej po francusku książki „Żyj i Śmiej się”, syn francuskiego chrześcijanina i Żydówki, wybrał Izrael po to by spełnić swe żydostwo.

Nie sugeruję, że jest on ateistą i nie przestrzega koszerności. Przekonany przecież jestem po przeczytaniu tego hołdu złożonego zmarłej w roku 2019 matce, że choć we Francji działał w żydowskich stowarzyszeniach i organizacjach, to czuł niebezpieczeństwo, wiedział jak wielkie są szanse wygaśnięcia żydowskiego ducha, tego ledwie utrzymującego się, wątłego, niematerialnego płomyka.  

 Żydowskiego ducha, który jak pisała francuska powieściopisarka Eliette Abecassis, „jest sercem i duszą narodu żydowskiego, zakotwiczonym w historii, pamięci i nadziei. Jest tym co pozostaje i trwa, kiedy wszystko jest zapomniane. Może być religijny albo nie, może być sposobem życia, życia w tradycji albo bez niej, ale zawsze z tą iskierką, która choć zanika to oświetla, iskrą, która narodziła się z wiary naszych ojców, którzy rozbili idole, starali się o wolność i chcieli lepszego świata. To sposób w jaki się jest i żyje.”   

Trudno o bardziej abstrakcyjną definicję, ale trudno jednocześnie nie dostrzec, jak bardzo prawdziwe są te uwagi sefardyjskiej Żydówki urodzonej i wychowanej w Paryżu.

Pierre Lurçat łatwo mógł o wszystkim zapomnieć, gdyż wychowany był bez religii i bez tradycji. Na początku swej książki pisze o niegasnącym świetle życia, które porównuje ze światłem chanuki, utrzymującym się przez osiem dni, choć oliwy starcza tylko na jeden. 

„Odrobina światła rozpędza ciemność” – przytacza chasydzkie powiedzenie i na stronach swej opowieści szuka źródeł tej niewytłumaczalnej racjonalnie, niespodziewanej jasności. 

Historia życia jego matki jest jakby kwintesencją tragicznej epopei żydostwa XX wieku. Jej rodzice, Żydzi z Polski – ojciec z Krakowa, a matka z Białegostoku (który dla Pierre’a i jego matki jest w Rosji) – poznali się w mandatowej Palestynie, dokąd dotarli każde swoją drogą. Dotarli, ale się nie zadomowili i wraz z dziećmi wyjechali do Paryża. Ich córka Lipah, wcześnie posłana do francuskiego, publicznego przedszkola zaczęła się w nim nazywać Liliane. I jako Liliane przeszła przez życie, wychowana w laickiej rodzinie, wykształcona w laickich szkołach. Czternastolatka, w czasie okupacji zamknięta była przez kolaboracyjne władze Vichy w obozie, ale palestyńskie, czyli brytyjskie paszporty uratowały ją i rodzinę przed wywiezieniem do Oświęcimia.

Po wojnie flirt z komunizmem zaprowadził ją na pół roku do Pragi. Właśnie wtedy, gdy toczył się proces Slanskyego – żydowskiego sekretarza tamtejszej partii, skazanego i powieszonego w 1952 r. za rzekome szpiegostwo na rzecz Izraela.

Po powrocie wyszła za Francuza z dobrej, chrześcijańskiej rodziny i ich syn w sposób niejako naturalny, wychowywany był laicko – bez świąt, bez bar micwy. „Miałem siedemnaście lat, gdy pierwszy raz wszedłem do synagogi” – pisze. 

A przecież niewypowiadane żydostwo było obecne w ich świeckim domu. Niewypowiadane? „Matka mówiła po francusku jakby to był jej język ojczysty, ale przecież pierwszym językiem, jaki usłyszała w domu był jidysz. Pod pewnymi względami francuszczyzna mojej matki – barwna i żywotna – przypominała jidysz” – pisze Pierre Lurçat, który z zachwytem wspomina wizyty u babci, gdzie rozmowy odbywały się w jidysz. I wyznaje, jak później, gdy starzejąca się mama coraz częściej przechodziła na mame loszn, czuł „wspólną tożsamość, w której nie był wychowany”.

Jak wielu z nas, zawsze czuł w sobie jidyszkajt, nie wiedząc na czym polega i co naprawdę znaczy. Aż w pewnym momencie zdał sobie sprawę: „Matka przekazała mi żydostwo, do mnie należało, by wypełnić je treścią”.

Nie wiem, czy ma rację streszczając aszkenazyjskie żydostwo w powiedzeniu „leib und lach” – żyj i śmiej się, powtarzanym przez matkę. Zapewne to, że śmieje się żyjąc w Izraelu, jest dowodem na to, że ma rację. 

Przyznaję mu ją śmiejąc się przez łzy z diaspory, mając nadzieję, że późne moje wnuki, nie rozpraszając się nad tym co drugorzędne, powtórzą jego doświadczenie.

Wszystkie wpisy Ludwika TUTAJ

Artykul ukazal sie w majowym numerze Słowa Żydowskiego