Myślę, że niewiele czytelników wie, kto stworzył najbardziej popularna i uwielbiana lalkę w ciągu całe historii. Pozdrawiam Zosia Braun Polsko-Żydowskie korzenie twórczyni lalki Barbie 

Barbie, czyli najpopularniejszą lalkę w historii, wymyśliła wywodząca się z ul. Twardej w Warszawie Ruta Moskowicz, znana światu jako Ruth Handler.

Ruta Moskowicz vel Ruth Handler wraz ze stworzoną przez siebie lalką Barbie. Początek lat 90. XX wieku.

Nowy film amerykańskiej reżyserki Grety Gerwig o Barbie – jednej z najpopularniejszych zabawek w historii – sprawił, że o lalce znowu zrobiło się głośno. Wprowadzona na rynek w 1959 r., Barbie szybko stała się hitem sprzedaży i przyczyniła się do popularności produktów Mattela. Mimo różnych opinii i emocji, jakie generowała w różnych dekadach, stała się fenomenem, który na stałe wszedł do amerykańskiej ikonosfery.

Opowieść o lalce Barbie zaczyna się w drugiej połowie lat 50. XX w., ale warto sięgnąć jeszcze wcześniej, aby przypomnieć historię jej pomysłodawczyni Barbie – Ruth Mosko Handler, a także jej rodziny.

Ruth urodziła się w Denver w 4 listopada 1916 r. w rodzinie żydowskich emigrantów z Polski. Jej ojciec Jakub (Jankiel) Moskowicz pochodził z Parysowa pod Garwolinem, a w 1894 r. mieszkał w Warszawie przy ul. Twardej 58. W tym samym roku, w wieku 26 lat, wziął ślub z Idą (Chają) Rubinstein[1.1]. Pod adresem Twarda 58 (nr hip. 1147-D/24), znajdującym się blisko zbiegu ze Złotą i Żelazną, stała kamienica z dwiema oficynami, należąca do Morgenszterna. Choć uszkodzona w okresie okupacji niemieckiej podczas drugiej wojny światowej, istniała po 1945 r.; pomimo to została rozebrana. Przetrwały natomiast sąsiadki: mała oficynka kamienicy Freimanów w podwórzu pod nr 56, kamienica Kapłana (Twarda 62) oraz stojąca vis-a-vis kamienica Krongolda (Żelazna 31/Twarda 49)[1.2]. 

Dwanaście lat później, w 1906 r., Jakub Moskowicz – już jako ojciec siedmiorga dzieci – zdecydował się wyemigrować do Stanów Zjednoczonych. Jego nazwisko pojawia się na liście pasażerów statku SS „Baltic”, który wypłynął z Liverpoolu 6 kwietnia 1906 r., a do portu w Nowym Jorku przypłynął dziesięć dni później. Jakub był z zawodu kowalem; polecono mu, aby szukał pracy w przedsiębiorstwie kolejowym Union Pacific Railroad z siedzibą w Denver w stanie Kolorado. Tak trafił do miasta, z którym związał się do końca życia. W Denver założył z czasem dobrze prosperującą firmę, która zajmowała się produkcją zabudów do ciężarówek. Ida wraz z dziećmi dołączyła do Józefa w Ameryce prawdopodobnie dwa lata później.

Z czasem rodzina zaczęła posługiwać się skróconą formą nazwiska „Mosko”, ale jeszcze w spisie ludności w 1920 r. pojawiła się jako Moskowicz (Moskovitz). W 1916 r., niemal równocześnie ze ślubem najstarszej córki Sary, urodziła się Ruth – dziesiąte dziecko Jakuba i Idy. Choroba matki sprawiła, że noworodkiem zajęła się najstarsza siostra i jej maż Louis Greenwald. Ruth mieszkała z nimi aż do chwili, kiedy usamodzielniła się i wyprowadziła do Los Angeles.

W 1938 r. Ruth wzięła ślub z synem żydowskich emigrantów Elliotem Handlerem. Matka Elliota urodziła się w Bobłach pod Turzyskiem, a jego ojciec w Maciejowie; miejscowości te leżą w zachodniej części Wołynia, przed 1939 r. w ówczesnym powiecie kowelskim II RP, a obecnie na Ukrainie. Do Nowego Jorku z Antwerpii przypłynęli w 1914 roku na statku SS „Vaderland”.

Ruth Handler i Barbie na fotografii reklamowej z 1959 roku.

W 1938 r. Ruth i Elliot zamieszkali w Los Angeles. Elliot zajął się projektowaniem w pleksiglasie. We współpracy z Haroldem „Mattem” Matsonem tworzył najpierw różne przedmioty do mieszkań, a potem zajął się meblami dla lalek. We wszystkim towarzyszyła im Ruth, która zajmowała się też kontaktem z sprzedawcami. W 1945 r. powstała ich nowa firma Mattel, której asortyment miał bazować na zabawkach dla dzieci. Jej nazwa łączyła w sobie imię Elliota i przydomek Harolda, ale prezeską została Ruth. Pierwszym produktem, który pojawił się na rynku pod koniec lat 40. XX wieku, było zabawkowe ukulele Uke-A-Doodle. Śmiałe decyzje Ruth sprawiły, że pomimo wielu obaw o sukces, Mattel w latach 50. XX w. wypracowywał już kilkunastomilionowy zysk. W drugiej połowie dekady Handlerowie rozpoczęli pracę nad nową zabawką, która pojawiła się w sprzedaży w 1959 roku. 

Barbie była pierwszą lalką o sylwetce dorosłej kobiety na rynku amerykańskim. Inspiracją dla jej stworzenia były obserwacje córki Handlerów – Barbary, która bawiła się z koleżankami tekturowymi lalkami, a prowadzone przez nie rozmowy naśladowały konwersacje dorosłych. Pracę rozpoczęły się w 1956 r., a impulsem do działania stało się znalezienie w sklepie w Wiedniu lalki Bild Lilly. Był to jednak produkt inspirowany komiksem ukazującym się w prasie niemieckiej, nie przeznaczony dla dzieci.

Ruth wymyśliła natomiast lalkę dla młodszych dziewczynek z wymienianymi ubraniami. Szybko okazało się, że Barbie jest najlepiej sprzedającą się lalką w historii. W 1961 r. na rynek trafił jej towarzysz – Ken. Nie był to jedyny sukces w dziejach firmy – dość wspomnieć samochodziki Hot Wheels (1968). W 1970 r. u Ruth zdiagnozowano nowotwór gruczołu sutkowego. Po przejściu mastektomii założyła firmę Ruthton Corp., produkującą protezy piersi dla kobiet. Ruth Moskowicz Handler zmarła 27 kwietnia 2002 roku. Elliot przeżył ją o dziewięć lat, zmarł w 2011 r., w wieku 95 lat.

Moskowiczowie to jedna z wielu rodzin, które zdecydowały się na emigrację z ziem polskich do Ameryki. W latach 1880–1914 z Rosji, w tym głównie z terenów dawnej Rzeczpospolitej, wyemigrował ponad milion Żydów[1.3]. Jak pisał Dariusz Jeziorny: „Byli w swej masie biedni, niewykształceni, silnie związani z ortodoksyjną tradycją, odrębni pod względem religii, języka, zwyczajów i ubiorów, samoorganizujący się w zamknięte społeczności narodowe w dużych miastach, dokąd udawali się, by zdobyć pracę jako niewykwalifikowana, tania siła robocza.

Jednakże większa część tej grupy, dzięki swojej przedsiębiorczości, zaczęła szybko odgrywać ważną rolę w życiu gospodarczym jako właściciele drobnych zakładów produkcyjnych przemysłu spożywczego i odzieżowego, handlarze oraz hurtownicy”[1.4]. Ich osiągnięcia, które przyniosły im sukces na chłonnym i ogromnym amerykańskim rynku, możemy znaleźć w wielu dziedzinach.

Ruth Handler po wprowadzeniu lalki Ken (1961)

Z mazowieckiego Krasnosielca w 1888 r. na wyjazd do Ameryki zdecydował się szewc Benjamin Wonsal, do którego niebawem dołączyła żona Perła Leja z dziećmi. Ich potomkowie stworzyli kinematograficznego giganta The Warner Bros Company. W 1904 r. do Ameryki trafił z rodziną Maksymilian Faktorowicz ze Zduńskiej Woli – twórca firmy kosmetycznej Max Factor & Company. Amerykański sen śniono także w międzywojniu.

Na początku lat 30. XX w. za ocean trafił Samuel Wilder, wychowany w Suchej Beskidzkiej; jako Billy Wilder przeszedł do historii reżyserując m.in. Bulwar Zachodzącego Słońca i Pół żartem, pół serio. Bliższe albo – coraz częściej – coraz dalsze, już tylko częściowo żydowskie korzenie, tkwiące w historycznych ziemiach Rzeczpospolitej, mają współcześni bohaterowie amerykańskiej przedsiębiorczości m.in. Michael Bloomberg, Alan Greenspan, Mark Zuckerberg, a także liczne amerykańskie gwiazdy m.in. Jennifer Connelly, David Duchovny, Bob Dylan, Zac Efron, Harrison Ford, Scarlett Johansson, Gwyneth Paltrow, Pink, Natalie Portman, Winona Ryder itd.

Może mieć je także współscenarzysta Barbie Noah Baumbach. Historia Ruty Moskowicz vel Ruth Mosko Handler to wybitny przykład opowieści o losach wielu żydowskich emigrantek i emigrantów z ziem Rzeczpospolitej, którzy dzięki talentom i zmysłowi innowacyjności nie tylko odnieśli sukces za oceanem, ale też zmienili świat. O czym świadczy choćby współczesny oddźwięk Barbie – w samych Stanach Zjednoczonych w ciągu pierwszych czterech tygodni rozpowszechniania box office przekroczył już pół miliarda dolarów.

Aneta Dmochowska

Barbie z ulicy Twardej