Elai Rettig i Benny SpanierJuly

STRESZCZENIE: W czerwcu 2023 r. Izrael po cichu zatwierdził rozwój Gaza Marine, niewielkiego morskiego pola gazowego w pobliżu Strefy Gazy, które przyniesie korzyści zarówno Autonomii Palestyńskiej, jak i Hamasowi pod względem dochodów i niezależności energetycznej. Dlaczego umowa została zatwierdzona przez najbardziej prawicowy izraelski rząd do tej pory i jak to się ma do porozumienia w sprawie granicy morskiej z Libanem z października 2022 r.?

Morskie złoże gazu w Strefie Gazy zostało odkryte pod koniec lat 90. i szacuje się, że zawiera 30BCM. Zgodnie z prawem międzynarodowym i szeregiem porozumień zawartych między Izraelem a Palestyńczykami w 1999 r., należy ono do Autonomii Palestyńskiej (PA), ale nie może być eksploatowane bez zgody Izraela. Pole pozostawało niezagospodarowane przez ponad 20 lat. Było zbyt małe, by przyciągnąć prywatne inwestycje w tak ryzykownym klimacie politycznym.

Kiedy Hamas przejął kontrolę nad Strefą Gazy w 2007 r., Izrael nie chciał, aby dochody z pola wpadły w jego ręce, więc zablokował dalszy postęp. Nowe negocjacje rozpoczęły się ponad rok temu za pośrednictwem Egiptu, a przełom nastąpił w zeszłym tygodniu. Egipt chce sponsorować projekt, a większość gazu będzie sprzedawana egipskiemu sektorowi energetycznemu (i być może eksportowana do Europy jako LNG). Istnieją różne powody, dla których Izrael mógł zatwierdzić umowę, która najprawdopodobniej przyniesie korzyści Hamasowi.

Jest to szczególnie zaskakujące, biorąc pod uwagę obecny prawicowy rząd Izraela, który rok wcześniej sprzeciwił się podobnej umowie z Libanem. Jedną z możliwości jest to, że zgoda ma na celu złagodzenie niezadowolenia USA z niedawnej decyzji Izraela o rozbudowie osiedli. Oba komunikaty zostały ogłoszone w tym samym tygodniu, więc może to wyjaśniać czas. Jednak umowa dotycząca rozwoju gazu była przygotowywana od ponad roku, więc nie jest to wystarczający powód. Drugą możliwością jest to, że jest to część większego egipsko-izraelskiego wysiłku mającego na celu uspokojenie sytuacji politycznej w Strefie Gazy między walczącymi frakcjami (Hamas kontra Islamski Dżihad).

Istnieje również plan budowy nowego portu w Egipcie, aby dostarczyć więcej towarów do Strefy Gazy i wspomóc jej gospodarkę. Chociaż oficjalnie tylko PA na Zachodnim Brzegu otrzyma dochody z gazu, nie można zaprzeczyć, że Hamas również otrzyma część z nich. Gdyby tak nie było, Hamas nie pozwoliłby na rozbudowę złoża. Zgoda Izraela może być nagrodą od Jerozolimy dla Hamasu za pomoc w przeciwstawieniu się bojownikom Islamskiego Dżihadu podczas ostatniej rundy przemocy w Strefie Gazy w maju 2023 roku. Trzecim powodem zgody Izraela mogą być zachęty ze strony innych stron w regionie. Mogły one uzależnić zbliżające się porozumienia polityczne lub gospodarcze z Izraelem od ustępstw na rzecz Palestyńczyków, takich jak niniejsze. Motywacje mogą obejmować umowę normalizacyjną z Arabią Saudyjską lub umowę o handlu energią z Turcją. Bez względu na powód, nie można zaprzeczyć, że umowa ta nie mogłaby dojść do skutku bez precedensu, jakim była umowa o delimitacji morskiej Libanu z października 2022 roku. Podobieństwa między tymi umowami są wyraźne. Obie opierają się na koncepcji rozwoju gospodarczego jako narzędzia bardziej pokojowych stosunków (jeśli nie pokoju) – doktrynie “czegoś do stracenia”.

Zarówno Liban, jak i Gaza są w bardzo złej kondycji gospodarczej, a rozwój gazu może pomóc im w odbudowie. Obie umowy obejmują pośrednie negocjacje między Izraelem a wrogą niepaństwową organizacją bojową, która działa za kulisami i zatwierdza umowę (Hezbollah w Libanie i Hamas w Strefie Gazy). Wreszcie, obie umowy wykorzystują kraje trzecie do negocjacji i służą jako bufory w celu obejścia problemu “nie rozmawiamy z X”. W przypadku Libanu to Stany Zjednoczone i Francja (za pośrednictwem krajowego koncernu energetycznego Total) pomogły pośredniczyć w zawarciu umowy; w Gazie był to Egipt (i prawdopodobnie także Stany Zjednoczone). Nie sposób przewidzieć, jak daleko Izrael zamierza się posunąć w kwestii zagospodarowania złoża Gaza Marine, ani jak wewnętrzne zamieszanie polityczne w Izraelu pozwoli obecnemu rządowi na ustępstwa wobec Hamasu. Największym wyzwaniem dla izraelskiego rządu będzie wyjaśnienie swoim prawicowym wyborcom, dlaczego zatwierdził umowę tak podobną do tej, której sprzeciwił się w zeszłym roku z Libanem.

Umowa ta jest niezbędnym procesem, który spełnia interesy wszystkich stron w regionie. Umowy gazowe, które Izrael zdołał zawrzeć w ciągu ostatniej dekady z Libanem, Egiptem, Jordanią, Cyprem, a teraz z Palestyńczykami, pokazują społeczności międzynarodowej stabilność w regionie. Są one niezbędne do przyciągnięcia sektora prywatnego do inwestowania w drogie transgraniczne projekty infrastrukturalne pod przywództwem Izraela.

Niezależnie od tego, czy umowa w sprawie gazu ziemnego w Strefie Gazy zakończy się sukcesem, czy też nie, po raz kolejny pokazuje ona, że arena morska pozwala na elastyczność polityczną i kreatywność dyplomatyczną w celu stworzenia współpracy między rywalizującymi stronami, które mają trudności z osiągnięciem podobnych porozumień na lądzie. Wydaje się, że brak fizycznych granic na morzu i jego oddalenie od opinii publicznej są kluczem do znalezienia możliwych rozwiązań, które mogłyby ostatecznie rozszerzyć się na ląd.

Być może model ten sprawdzi się również na innych obszarach morskich, takich jak wydobycie gazu ziemnego na morzu między Cyprem a Turcją. Dr Elai Rettig jest wykładowcą i adiunktem na Wydziale Studiów Politycznych oraz starszym pracownikiem naukowym w Centrum Studiów Strategicznych Begin-Sadat na Uniwersytecie Bar-Ilan. Specjalizuje się w geopolityce energetycznej i bezpieczeństwie narodowym. Dr Benny Spanier jest starszym pracownikiem naukowym w Maritime Policy & Strategy Research Center (HMS) na Uniwersytecie w Hajfie. Specjalizuje się w międzynarodowym prawie publicznym i prawie morskim, ze szczególnym uwzględnieniem trybunałów międzynarodowych.

Dlaczego Izrael zatwierdził rozwój morskiego pola gazowego w Strefie Gazy?