Izrael Lichtenstein – nauczyciel i pedagog.

Michał Trębacz 

Przełom XIX i XX wieku stanowi wyraźną cezurę w dziejach społeczności żydowskiej Europy środkowej. Narodziły się wtedy nowoczesne żydowskie partie polityczne, które czynnie włączyły się w życie publiczne ziem polskich. Po rewolucji 1905 roku, gdy ich rozkwit osiągnął apogeum, przyszedł czas policyjnych represji, wyraźnego spadku popularności oraz stopniowego odbudowywania struktur oraz wpływów. Kolejny boom przyniosły lata I wojny światowej, gdy ugrupowania te mogły przejść do otwartej działalności.

Ujawniła się wówczas cała paleta prądów politycznych i kulturalnych, często konkurencyjnych wobec siebie, bo prezentujących odmienne wizje rozwoju społeczności żydowskiej. Lata poprzedzające odrodzenie niepodległego państwa polskiego to okres niezwykle interesujący także w życiu łódzkich Żydów. Powstały wtedy zręby społeczności niejednolitej, jawnie prezentującej swoje dążenia i aspirującej do pełnego udziału w życiu miasta, a więc takiej, jaką znamy z okresu międzywojnia. Wśród ogromnej liczby inicjatyw społecznych, kulturalnych i politycznych szczególnie interesujące wydają się te, które wyszły z kręgów związanych z żydowskim ruchem socjalistycznym, jak również ze świecką żydowską inteligencją.

Jednym z ich animatorów był działający na pograniczu obu tych światów Izrael Mordka Lichtenstein. Waga podjętych przez niego wówczas przedsięwzięć leżała nie w ich masowym charakterze, ale w rewolucyjnym obliczu, zwiastującym narodzenie się nowoczesnej społeczności żydowskiej. Izrael Lichtenstein urodził się w Kowalu koło Włocławka, w ubogiej rodzinie mełameda – nauczyciela w chederze. Jedyne informacje o czasach jego młodości pochodzą od osób mu bliskich i przyjaciół, przez co trudno ocenić ich wiarygodność.

Kilka faktów z dzieciństwa można jednak uznać za prawdziwe, a co więcej, niezwykle istotne dla biografii Izraela. Szybko osierocony przez matkę, wychowywany był przez ojca i jego drugą żonę. Rodzice, zapewne ze względów finansowych, nie łożyli na naukę syna, za wszelką cenę starając się, by nauczył się jakiegoś zawodu i zaczął zarabiać na siebie oraz rodzinę. Sytuacja taka była powodem ponawiających się kłótni i sprzeczek. Z biegiem lat konflikt stał się na tyle silny, iż Izrael zdecydował się uciec z domu. Chłopiec znalazł się wówczas  w Warszawie, gdzie trochę przypadkiem udało mu się dostać pracę w księgarni. Dzięki swojej determinacji i pracowitości szybko odnalazł się w nowym otoczeniu, a stolica na kilka lat stała się jego domem, więcej nawet – miastem, które go ukształtowało.

Tam właśnie poznał swoją przyszłą żonę – Gutkę; wszedł w krąg pisarzy i artystów związanych z Icchokiem Lejbem Perecem; skończył seminarium nauczycielskie i zaczął specjalizować się w nauczaniu głuchoniemych. Największy wpływ na jego życie wywarła jednak inna decyzja, a mianowicie związanie się z żydowskim ruchem socjalistycznym. Jeszcze przed rewolucją 1905 roku został członkiem Bundu: partii, której liderem był później przez lata w Łodzi. Bund stanowił w tym czasie potężną siłę na „żydowskiej ulicy”. Ideologia tego ruchu opierała się na kilku założeniach.

Po pierwsze dojkajt – przekonanie, że rozwiązanie „kwestii żydowskiej” możliwe jest jedynie w miejscu zamieszkania większości Żydów, a więc w Europie Środkowej. Stąd tak silny sprzeciw bundystów wobec wszelkich prób budowania państwa żydowskiego. Po drugie jidyszyzm – uznanie jidysz za język mas żydowskich, rozwijanie i popieranie kultury oraz szkolnictwa w tym języku. Oba te postulaty łączyły się w haśle autonomii narodowo-kulturalnej, która zakładała pozostawienie spraw kultury i edukacji mniejszości żydowskiej w jej rękach, niezależnie od władz centralnych. Te pryncypia stały się swoistymi drogowskazami wyborów życiowych Lichtensteina, który nigdy nie skapitulował w walce o prawo do swobodnego rozwoju Żydów w Polsce ani nie przestał zabiegać o równouprawnienie języka jidysz.

Calosc w linku ponizej

Z_dziejow_zydowskiej_edukacji_w_Lodzi_