Heniek Grengras

SEMIPOŁATYNSK (obecnie Semej).

Godzinę przed tym, zanim pociąg dojechał  do Semipołatyńska, obudziła nas konduktorka. Ogarnęliśmy się nieco i przygotowaliśmy do wysiadki. Gdy dojechaliśmy na miejsce było jeszcze ciemno i zimno. Wszyscy wsiadali do pociągu, wysiadających prawie nie było. Postanowiliśmy poczekać na dworcu aż się rozwidni, w bufecie kupiliśmy gorącą zupę-gęsty, rosyjski „borszcz”. Rano wyszliśmy do miasta. Dookoła ulice szerokie, domy wysokie-dworzec był w samym centrum.

Adres Rotenbergów  mieliśmy zapisany po rosyjsku na papierze, tak, że mogliśmy pokazywać przechodniom  czego szukamy, a oni grzecznie nam odpowiadali. Idziemy jedną z głównych ulic, ulicą Specjalistów, dom towarowy otwarty, ale wszystko można kupić tylko na kartki przydziałowe. Przed sklepem kolejka, pytam dlaczego nie wchodzą? Okazuje się, że   czekają na towar, podobno mają przywieść cukier.

W końcu doszliśmy do celu. Okazało się, że pod podanym adresem jest mały domek. Sprawdzamy numer, wszystko się zgadza, pukamy, drzwi otwiera Marysia Rotenberg. Była tak zaskoczona naszym widokiem, że z wrażenia o mało nie  zemdlała!

Myślała, że jesteśmy w Krasnojarsku, a tu taka niespodzianka! Wchodzimy do środka, w małym pokoju, na łóżeczku, stał malutki Heniu urodzony na „uczastku”! Dudek, mąż Marysi, był już w pracy, a tato Kremler z synem Zygą poszli na bazar sprzedawać makaron i farfelki.

Skąd brali makaron i farfelki? Otóż Dudek pracował jako robotnik w fabryce wyrabiającej makaron i tam zobaczył,  jak inni robotnicy  zabierają do domu kawały ciasta przylepione  do ciała pod koszulą. Postanowił zrobić tak samo i oklejał się ciastem w fabryce i  i tak przenosił do domu. Tu wałkowali je,  robili z niego makaron i farafelki, a później tato Kremler z synem nosili  makaron zapakowany w gazetę (innego papieru nie było), na targ.

Wracam do spotkania z Marysią.

Ucałowaliśmy się i zaczęliśmy opowiadać, co działo się od czasu naszego rozstania. Marysia natychmiast zagrzała „łapsze”-makaron z mlekiem.

Zaczęła szybko organizować nam nocleg, powiedziała ze będziemy w nocy spali w łóżku Kremlera i Zygi (tak się spało, w dwójkę), a oni pójdą na noc do znajomych.

Po jakimś czasie „tato” Kremler z Zyga wrócili, przynieśli melona i sól (sól było wtedy trudno zdobyć), a wieczorem wrócił Dudek.  Po powitaniu zaczął się rozbierać, a Marysia ostrożnie zdejmowała ciasto z brzucha,  tym razem miał je też przylepnie na nogach.  Następnego dnia poszliśmy z Marysią do domu oddalonego o jakieś 500 metrów, było tam ogłoszenie, że szukają lokatora. Otworzyła młoda kobieta, pokazała nam kąt z dość wąskim, pościelonym łóżkiem, i wymieniała kwotę za jaką chce je wynająć. Powiedziała, że nazywa się Wala. Jej mąż był na froncie, a ona sama wychowywała   dwóch synów, miłych blondynów, jeden miał 5, drugi 7 lat. Koło południa przynieśliśmy nasza walizkę i rozpakowaliśmy się, a Wala poczęstowała nas herbatą i opowiedziała, że nie pracuje, ale dostaje małą zapomogę od państwa.

Nazajutrz poszliśmy się zameldować, tam też dostaliśmy kartki na chleb i cukier. Dudek zaproponował obym poszedł poszukać pracy do fabryki szyjącej mundury dla wojska.

Poszedłem tam, to było w odległości pól godziny marszu. Była to fabryka ewakuowana z miasta Charkowa, nazywała się Szwiennaja Fabryka Bolszewicka Ukrainy. Personel administracyjny ewakuowany był razem z fabryką, składał się z Rosjan, Ukraińców i wielu Żydów.  Pracownikami przeważnie były młode kobiety. Fabryka składała się z trzech  budynków leżących nad rzeką Irtysz, w jednym  były biura administracji, w drugim magazyn materiałów i „zakrojony cech”-oddział gdzie wykrawano z materiału poszczególne części mundurów. Te wycięte części przenoszono  do budynku gdzie były maszyny do szycia, i tam kobiety zszywały je ze sobą. Zgłosiłem się do biura. Obejrzeli dokumenty i powiedzieli, że mogę  pracować jako  „gruszczyk”- tragarz. Moja praca miała  polegała na przenoszeniu bali materiałów z magazynu, który był na parterze, na drugie piętro, gdzie był „zakrojony cech”.

Nazajutrz stawiłem się do pracy. Poznałem trzech mężczyzn, naczelnika  i jego dwóch zastępców, to byli Żydzi z Charkowa, władali świetnie żydowskim,  i dziwili się, że  odpowiadam im po niemiecku. Wytłumaczyłem, że rozumiem wszystko po żydowsku, ale nie umiem mówić, bo u nas w domu rozmawiano po polsku, a ja uczyłem się niemieckiego w szkole.

Były dwa magazyny, jeden duży na parterze, a drugi mniejszy, na drugim piętrze obok  „zakrojonego cechu”.

Wykrojnia to była olbrzymia hala, w której były stoły, na których kładło się materiał, warstwę na warstwie, aż ułożono 50, na to nakładano wykrój z wyrysowanymi elementami koszuli albo spodni, a potem, maszyną elektryczną wykrawano formę z materiału.

Po rozkrojeniu pakowano wszystkie wykrojone części, wiązano je, przychodził tragarz, brał na plecy i przenosił  jakieś 100 metrów do do szwalni. Moja praca polegała na przeniesieniu z magazynu trzech beli materiału (jedna bela miała 35 metrów) zielonego  sukna na 2 piętro. Trzeba było wchodzić  po stromych,  drewnianych schodach, zrzucić i ułożyć materiał w magazynie   „zakrojonego cechu”, później zejść  i znowu wrzucić na plecy trzy bele i wejść po schodach. Było nas  trzech tragarzy, pracowaliśmy 12 godzin na dobę, z dwoma przerwami na posiłek w stołówce na pierwszym piętrze. Była tam też  stołówka dla I.T.R. (inżynierski techniczny zespół),ale my jedliśmy w stołówce dla robotników. Dostawaliśmy zupę, 200 gram chleba, kaszę jaglaną i kwas chlebowy. Oprócz tego miałem kartki na chleb- 400  gr dla mnie i 200 gr dla Lusi ( w myśl zasady-„nie pracujesz nie jesz”).

W czasie roboty co godzinę robiliśmy przerwę na „przykurkę”, czyli palenie machorki.

Wracałem do domu skonany, a moja lewa noga była spuchnięta.

Jeszcze w 1938 roku miałem operację ślepej kiszki, i w wyniku komplikacji, miałem  skrzep krwi w lewej nodze. Ta noga bardzo mi dokuczała, ale nie było rady , o godzinie 7 rano musiałem iść do  roboty. Na szczęście moi pracodawcy dowiedzieli się z moich opowiadań ze jestem „gramotny” to znaczy, że umiem czytać i pisać i dzięki temu  zostałem przeniesiony  na etat „towarowieda”. Teraz  moim zadaniem było przyjmowanie materiałów w magazynie cechowym, wydawanie ich  kierowniczce krojczych, po skończonej zmianie zbierałem materiał, który pozostał, liczyłem, spisywałem protokół i zanosiłem do magazynu cechowego. W czasie doby (pracowaliśmy na 2 zmiany po 12 godzin), produkowaliśmy około 3.000 sztuk ubrań, w dzień  były szyte koszule, w nocy spodnie. Pracowaliśmy na zmiany, jeden tydzień w dzień, a następny w nocy.

Dudek Rotenberg też  zaczął pracować w tej  fabryce. Był tragarzem, przenosił  towar z cechu do szwalni.

Szliśmy razem do roboty, zabieraliśmy z domu jedzenie, bo to  w stołówce było marne. Wynagrodzenie jakie dostawaliśmy było bardzo małe w porównaniu  z cenami na bazarze. Nasza wypłata wystarczała na 4 kilogramy chleba.

Ceny w sklepach, gdzie kupowaliśmy  kartkowe przydziały chleba, cukru itd., były  niższe, ale te przydziały starczały nam na  tydzień, później musieliśmy kupować na „czarnym rynku” czyli na bazarze. Skąd ludzie mieli pieniądze na zakupny na bazarze? Było  takie przysłowie: „Stalin daje prace, ale zarobek człowiek musi sam znaleźć”…

Opowiem teraz, jak żyliśmy przez te 3 lata w Semipolatyńsku. Semipolatyńsk  leżał po dwóch stronach  rzeki Irtysz, która wpadała do morza Północnego. Rzeka była szeroka i głęboka, pływały po niej statki. Nie było mostów, trzeba było się przeprawiać promami z brzegu na brzeg, a w zimie, kiedy rzeka zamarzała, jeździło się saniami po lodzie. Klimat  był dość surowy, zimy ostre,  z mocnym wiatrem a lata gorące, z burzami piaskowymi.

Do wojny mieszkańcy to byli w  60 procentach Rosjanie, a reszta  Kazachowie, ale teraz było tu tysiące uchodźców. Byli tacy jak my, czyli zwolnieni z obozów w 1942, i wysiedlone rodziny oficerów polskich z 1940 roku. Oni byli osiedleni w tak zwanej „Świnobazie”. Istniała tam „delegatura polska”, której kierownikiem był człowiek wyznaczony przez rząd w Londynie.

Delegaturę rozwiązano po wyjeździe armii gen. Andersa do Teheranu, a Rosjanie stworzyli nowe struktury z  Polaków, którzy mieli  poglądy komunistyczne. To byli tacy ludzie jak np. Wanda Wasilewska i gen. Berling. Stworzono Związek Patriotów Polskich. W Semipolatyńsku  na przewodniczącą komitetu ZPP Rosjanie wyznaczyli Rosjankę, ajej zastępcą był dr Zelenfreund.  Komitet  pomagał uchodźcom. Światowy Kongres Żydów przysyłał z Ameryki żywność i ubrania i to rozdzielano wśród nas.

Przez te trzy lata zmieniliśmy z Lusią  trzy razy mieszkania, ale zawsze pomagaliśmy, aż do powrotu jej męża, Wali z dwojgiem dzieci.

Nasze trzecie i ostatnie mieszkanie w Semipolatyńsku było w dużym domu, przy którym była nawet „bania” czyli łaźnia z sauną. Naszą gospodynią była Maria Jakowlewna, starsza kobieta. Straciła męża, jej syn był na froncie, a córka była z zawodu inżynierem, pracowała  na statku pływającym po Irtyszu . Maria Jakowlewna była dla nas  dobra jak matka, więc pomagaliśmy jej, aż do naszego wyjazdu.

Toczącej się wojny nie odczuwaliśmy bezpośrednio, front był bardzo daleko. O tym, co się dzieje wiedzieliśmy z radia „Moskwa” i z gazet .

Spotykaliśmy się wieczorami  u Marysi, słuchaliśmy radia i rozmawialiśmy.

Brat Lusi, Janek napisał w liście, że całą grupą, razem z Tamarą przeszli do wojska polskiego, i przeszli cały front. Brali udział w walkach pod Lenino.

I tak żyliśmy, aż 9 maja 1945,kiedy ogłoszono koniec wojny!  Wyszliśmy wszyscy z fabryki na  demonstrację skończenia wojny. Nie mieliśmy pojęcia, co będzie dalej… Cdn

Zredagowala Anna Karolina Klys

Wszystkie czesci KLIKNIJ TUTAJ

(zdjęcie ze zjazdu Związku Patriotów Polskich z roku 1946 w Semipolatynsku, ja siedzę pierwszy z lewej strony)