Przyslala Rimma Kaul
Aleksandra Grzemska
Zarówno monografia „Kol isze”, jak i antologia „Moja dzika koza” kładą nacisk na znaczenie ról genderowych (córki, panny na wydaniu, narzeczonej, żony, matki, aguny). Ważną funkcję pełnią nie tylko relacje matka–córka, ale także poetyckie relacje siostrzańskie, w których dialog między kobietami poetkami ma istotne znaczenie.
Jidysz do niemal końca XIX w. pozbawiony był społecznego prestiżu, a literatura w nim tworzona, szczególnie przez kobiety, niemal nie funkcjonowała w kanonach.
Badaczka zwraca uwagę na to, że choć sytuacja jidysz zmieniła się na lepsze w epoce nowoczesnej, nie oznaczało to jednoczesnego dowartościowania pisarstwa kobiet, które były poddane potrójnej marginalizacji: jako przedstawicielki mniejszości narodowej i religijnej, jako członkinie systemu społecznego opartego na patriarchacie, jako pisarki tworzące w języku uchodzącym za pospolity, domowy. Tym, co interesuje autorkę najbardziej, jest poznanie sposobów działania kobiet poetek w przestrzeni owego niedowartościowania i marginalizacji, mechanizmów personalizacji i zajmowania pozycji w ramach patriarchalnych ram literackich, a przede wszystkim odkrywanie indywidualnych i wspólnotowych strategii pisarskich, za pomocą których poetki jidysz budowały i wyrażały własną podmiotowość.
Wszystkie poruszone przez Joannę Lisek w monografii tematy i problemy znajdują rzeczywiste oraz konkretne odzwierciedlenie w antologii Moja dzika koza, która prezentuje obszerny dorobek poetek tworzących w jidysz od XVI w. do współczesności i proponuje nieco inne spojrzenie na poezję żydowskich kobiet. Choć głównym celem obu tomów jest wydobycie z zapomnienia i wyróżnienie sygnatury kobiecego pisania w jidysz, to różnice między nimi polegają nie tylko na odmiennym charakterze publikacji – stricte naukowym i bardziej popularyzatorskim, ale zwłaszcza na tym, że monografia Lisek zbudowana jest w układzie chronologicznym oraz geograficznym literatury jidysz, natomiast antologia uporządkowana jest tematycznie.
Ta koronkowa robota translatorsko-edytorska zespołu najlepszych współczesnych polskich tłumaczek i tłumaczy jidysz, prowadzona pod kierunkiem wybitnych jidyszystek – Szymaniak, Lisek, Szwarcman-Czarnoty, obejmuje twórczość aż 50 autorek, która została pogrupowana w 17 najważniejszych i najbardziej charakterystycznych dla tej poezji obszarach tematycznych. Podczas nadawania kształtu antologii jej redaktorki miały oczywiście w pamięci kanoniczny tom Jidisze dichterins Ezry Kormana (z 1928 r.) oraz zbiór poezji żydowskiej pod redakcją Salomona Łastika i Arnolda Słuckiego (z 1983 r.), ale z pełną świadomością i odwagą obrały inną strategię edytorską. Wybrały znakomity i zaskakujący tytuł dla antologii, który pochodzi z wiersza Rukhl Fishman i nawiązuje do jego treści: koza jest „symbolem tego, co niekiedy wewnętrznie sprzeczne, nieujarzmione, choć bliskie, niemal oswojone” (s. 34), jest metaforą twórczości literackiej, poetyckiej, która nie daje się łatwo okiełznać.
To także symbol reprezentujący naród żydowski, który żyje w diasporze, oraz motyw w ludowych pieśniach jidysz oznaczający kobietę żydowską. Nietypowe, subiektywne ułożenie wierszy w Mojej dzikiej kozie to kolejny atut zbioru – redaktorki zaprezentowały nie dość obecną i niedocenianą (nawet przez badaczki feministyczne) wielopokoleniową spuściznę poetek za pomocą takich kategorii, jak np. genealogie, (auto)portrety, w kręgu Tory i tradycji, między kobietami, męskość, szafa, rodzicielki, dom i bezdomność, Churbn, pisząc. W ten sposób redaktorkom udało się stworzyć mapę obszarów zróżnicowanego doświadczenia kobiet i uwypuklić perspektywę kobiecego podmiotu obecną w tej twórczości.
Margines jako miejsce emancypacji
Wiecej TUTAJ
Kategorie: Ciekawe artykuly, Poezja
