.

WSTĘP

Profesor Jerzy Tomaszewski, wybitny uczony światowego formatu, był jednym z prekursorów i najważniejszych badaczy dziejów Żydów w okresie międzywojennym. Jego aktywność naukowa w tym zakresie przypada na II połowę XX w. i pierwsze lata obecnego stulecia. Wywodzący się z dobrej szkoły historii gospodarczej oraz mający doświadczenia w badaniach o charakterze politologicznym – w najbardziej płodnym momencie swojej kariery akademickiej zwrócił uwagę na problem mniejszości narodowych w II Rzeczypospolitej, a szczególnie Żydów. Od schyłku PRL studia nad tym okresem przeżywają renesans, także za sprawą młodego pokolenia badaczy. Ich uwagę przykuwa problem żydowskiej aktywności politycznej i społecznej.

Historia polityczna, uprawiana dziś z szerokim zapleczem myślenia o społecznych jej konotacjach, jest odmiennym przykładem optyki badawczej od tej, jaką można zauważyć w pracach Jerzego Tomaszewskiego. Niemniej jednak to powstałe przed kilkunastoma laty artykuły naukowe nadal tworzą w pewnym sensie ramy działania dla współczesnego pokolenia humanistów. Poza doskonałymi diagnozami metodologicznymi Jerzy Tomaszewski podejmował fundamentalne tematy z historii polskich Żydów, takie jak choćby ich status prawny w II RP, struktury społeczne czy antysemityzm. Mija właśnie dwa lata od śmierci tego wybitnego uczonego. Uznaliśmy, że wobec rozwijających się na całym świecie zainteresowań historią Żydów polskich w II RP warto jeszcze raz udostępnić czytelnikowi wybrane prace Jerzego Tomaszewskiego, poświęcone temu zagadnieniu.

Przygotowanie takiego tomu nastręczyło wiele trudności z wyborem jego zawartości. Większość prac tutaj publikowanych dotyczy zagadnień historii lat 20. i 30. XX w. Pozostawiliśmy poza niniejszą reedycją artykuły i eseje Tomaszewskiego odnoszące się do Zagłady i powojnia, uznając, że to czas między dwiema wojnami był głównym zakresem zainteresowań Profesora oraz jego ulubionym 10 WSTĘP polem badawczym. Nie uwzględniliśmy także edycji źródeł wydawanych przez niego w publikacjach zbiorowych i czasopismach. Uznaliśmy bowiem, że istotne dla współczesnego czytelnika są przede wszystkim interpretacje i poglądy naukowe uczonego.

Wśród wydanych prac znajdują się także odnalezione w archiwum naukowca teksty do tej pory niepublikowane w takiej formie – po polsku. Prace zamieszczone w niniejszym tomie wydane były w różnych miejscach i w różnym czasie, co wskazujemy przy każdym z artykułów. Nie ingerowaliśmy w ich treść, ograniczając się do poprawek natury korektorskiej, choć biorąc pod uwagę skrupulatność Profesora Tomaszewskiego w zakresie edytorskim – było ich niewiele. Ingerencja redakcyjna polegała na ujednoliceniu przypisów w sensie ich zapisu bibliograficznego, czym zajmowała się uczennica Profesora – Magdalena Mizgalska-Osowiecka. Prezentowany wybór tekstów jest subiektywny i wynika z sądów i przekonań redaktorów o wadze i przydatności ich we współczesnych sporach historycznych i prowadzonych badaniach.

Przedstawione tu artykuły nie zestarzały się i mamy nadzieję, że będą pomocne kolejnemu pokoleniu historyków i osób zainteresowanych historią Żydów. Ustalenia zawarte w oddawanych ponownie do rąk czytelnika pracach Jerzego Tomaszewskiego i interpretacje wychodzące spod jego pióra z pewnością należą już dziś do klasycznych ujęć tematu i będą się do nich odwoływać badacze tych zagadnień jeszcze przez wiele lat. Wydanie drukiem swego rodzaju kanonu pisarstwa historycznego dotyczącego Żydów w II RP pióra prof. Jerzego Tomaszewskiego jest nie tylko hołdem, jaki chcemy oddać wspaniałemu uczonemu, ale także wynika z wagi i roli prezentowanych tu studiów dla współczesnych badań naukowych oraz świadomości społecznej w zakresie historii polskich Żydów. Jesteśmy przekonani, że współczesna humanistyka – zarówno polska, jak i światowa – skorzysta wiele na zebraniu tych wyników badań w jednym tomie.

*** Dziękujemy redakcjom i wydawnictwom za zgody na przedrukowanie artykułów. Artur Markowski Szymon Rudnicki

Calosc w ponizszym linku

Zydzi w II Rzeczypospolitej