Aleksander Wat był pisarzem i tłumaczem języka rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego. Jego prawdziwe nazwisko to Chwat. Urodził się 1 maja 1900 w Warszawie, zmarł 29 lipca 1967 we Francji.

Jego rodzicami byli Mendel Michał Chwat i Rozalia z domu Konrosilber. Siostra Wata, Seweryna Broniszówna, była znaną aktorką okresu międzywojennego. W 1918 Wat zdał maturę w Liceum im. Rocha Kowalskiego w Warszawie i rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Studia ukończył w 1926 roku.

W 1918 wraz z Anatolem Sternem Wat stworzył w Warszawie grupę futurystyczną – organizował ekscentryczne wieczory literackie i brał udział w awangardowych wydawnictwach. W tym czasie młody poeta występował jeszcze pod nazwiskiem Chwat. Wspólnie z Anatolem Sternem redagował dzienniki literackie, m.in. Tak (1919), To Są Niebieskie Pręty, „ Są niebieskie pręty trzeba malować” ( 1920) i Gga: Pierwszy Polski Almanach Poezji Futurystycznej (Gga) . : Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej, 1920). Jesienią 1919 opublikował (z datą 1920) Ja z Jednej Strony i Ja z Drugiej Mego Mopsożelaznego Strony Piecyka(Ja po jednej stronie i ja po drugiej stronie mojego mopsa-żelaznego grzejnika). Był to zaskakujący i prowokacyjny poemat prozą, który Wat napisał – jak później tłumaczył – w czterech czy pięciu transach, w styczniu 1919 roku, z 39-40 stopniową gorączką.

W swoim futurystycznym okresie Wat napisał także kilka wierszy, które zostały opublikowane w czasopismach. Na początku lat 20. Wat był związany z Nową Sztuką, Zwrotnicą, Almanachem Nowej Sztuki (ostatnim pismem poetów Nowej Sztuki, wydanym w 1925 r. i redagowanym przez Stefana Kordiana Gackiego). W 1924 poeta wstąpił do Związku Literatów Polskich. Również w 1924 r., wspólnie z malarzem Henrykiem Berlewim i poetą Stanisławem Bruczem, Wat założył agencję reklamową Reklamo-Mechano, w której artyści próbowali wykorzystać poezję i styl awangardowy w tekstach użytkowych.

W połowie lat dwudziestych futuryzm stracił swoją siłę jako zjawisko artystyczne, a Wat przeniósł swoją uwagę na inne rzeczy. Przede wszystkim został tłumaczem literatury rosyjskiej – tłumaczył m.in. Braci Karamazow Fiodora Dostojewskiego – oraz literatury francuskiej i niemieckiej. W 1927 ożenił się z Pauliną Lew. W tym samym czasie rozpoczął współpracę ze Stowarzyszeniem Wydawniczym „Rój”. W 1927 opublikował też powieść pt . Bezrobotny Lucyfer .

W tym czasie Wat interesował się sprawami społecznymi i politycznymi. Brał udział w spotkaniach i zjazdach grup zafascynowanych marksizmem. W 1929 był współinicjatorem założenia Miesięcznika Literackiego – pisma związanego z Komunistyczną Partią Polski. Dwa lata później pismo zostało zamknięte, a jego redakcja, w tym Wat, aresztowana.

W 1930 roku Wat dołączył do polskiego PEN Clubu. W latach 1932-1939 poeta pracował jako kierownik literacki w wydawnictwach Gebethner i Wolff. Po wybuchu II wojny światowej przeniósł się do Lwowa. Tam pracował w Czerwonej Sztandarze(Czerwona Flaga). W styczniu 1940 r. wraz z grupą polskich pisarzy został aresztowany przez Rosjan. Był więziony we Lwowie, Kijowie i Moskwie. Następnie został deportowany w głąb ZSRR. W listopadzie 1941 r. został zwolniony na mocy amnestii i dołączył do żony i syna. Przybył do Ałma-Aty i trafił pod opiekę polskiej ambasady. Po odejściu armii gen. Andersa pozostał w ZSRR i został przedstawicielem rządu RP na uchodźstwie w Kazachstanie. W marcu 1943 został aresztowany za odrzucenie sowieckiego paszportu. Został zwolniony z więzienia po około trzech miesiącach, ale pozostał w Rosji Sowieckiej do 1946 roku.

Po powrocie do Polski w 1948 roku Wat został redaktorem naczelnym Państwowego Instytutu Wydawniczego PIW. W 1948 i 1949 współredagował Tygodnik Odrodzenie . Był także członkiem zarządu Polskiego PEN Clubu w latach 1947-1963, publikował w Kuźnicy i Twórczości .

Wat był aktywnie zaangażowany w polskie powojenne życie literackie, ale stopniowe ograniczanie wolności twórczej i socrealistyczne dyrektywy ogłoszone na szczecińskim Kongresie Pisarzy spowodowały, że poeta znów zamilkł.

W styczniu 1953 r. Aleksander Wat zachorował na poważną chorobę – tzw. boczny zespół rdzeniasty – który powodował m.in. silne bóle głowy i uniemożliwiał mu pracę. Pisarz leczył się za granicą – w 1954 wyjechał do Szwecji, a od 1955 do 1957 przebywał na południu Francji. Mimo choroby Wat próbował pisać. W 1957 roku, po kilkudziesięciu latach milczenia, Wat wydał książkę zatytułowaną po prostu Wiersze . W zasadzie był to drugi debiut Wata jako poety. Krytycy i czytelnicy byli przychylnie nastawieni do wydania i przyniosło autorowi nagrodę Nowa Kultura.

Wat był wciąż zafascynowany tajemnicą i głębią osobistego „ja” w okresie futurystycznym. W Pug-Iron Heater rozwija się zaskakujący i niejednoznaczny dialog między różnymi postaciami – warstwami składającymi się na formę osoby. Szalony świat przedstawiony w pracy skupionej na pograniczu wyobraźni i hiperwyobrażenia siebie, na pograniczu psychicznej normy i schizofrenii jest niewątpliwie futurystycznym przejawem sprzeciwu wobec kulturowego porządku. Trzeba było strasznych doświadczeń i wielu lat myślenia, by ten znak negacji zamienić w fascynację. W końcu spóźniona praca Wata skupia się na tych samych problemach, ale teraz widzianych w zupełnie inny sposób.

W Wierszach , a później w Wierszach Śródziemnomorskichopublikowany w 1962 roku, czytelnicy mogli odkryć nowe, dramatyczne spojrzenie poety na siebie i kulturę. Z czasem twórczość Wata staje się reportażem z wielkiej podróży przez czas i obszary tradycji, języka oraz systemów filozoficzno-politycznych. Jednak Wat postawił sobie cel, którego nigdy nie osiągnie. Ten wielki erudyta, pochłaniający tysiące książek, wciąż nie mógł rozpocząć swojego największego dzieła – syntezy, w której mógłby przedstawić kulturowe, wyobrażeniowe i psychologiczne doświadczenia człowieka żyjącego w wieku totalitaryzmu i rewolucji artystycznych. Pisarz cierpiał na nienasycenie intelektualne, ale cierpiał też fizycznie. Ciągle nękały go choroby i straszne bóle głowy, dlatego postanowił szukać ulgi i pomocy we Francji. Lata 1961-63 to okres pobytu Watsa w Paryżu, a zimą na południu Prowansji w Cabris. Tutaj cykle poetyckie, które później zostały włączone doPowstały wiersze śródziemnomorskie .

Wat, niegdyś komunistyczny poeta, potem stalinowski więzień, teraz coraz więcej czasu poświęcał szkicowaniu książki, w której chciał wyjaśnić istotę stalinizmu. Ta praca nigdy nie została ukończona.

W 1963 Wat ostatecznie wybrał status imigranta i postanowił pozostać na Zachodzie. Publikował w paryskim czasopiśmie „ Kultura ”, bywał niekiedy zapraszany jako gość przez rozgłośnię Polskiego Radia Wolna Europa. W grudniu tego samego roku rodzina Wat opuściła Francję i przeniosła się do Berkeley w Kalifornii. Wat został stypendystą Centrum Studiów Słowiańskich i Europy Wschodniej. Zaczął czuć się lepiej, ale była to tylko chwilowa poprawa. Już w 1964 roku pisarz poważnie myślał o samobójstwie. Jego choroba postępowała i Wat miał trudności z pisaniem. Nie czuł się dobrze jako pisarz. Dlatego – częściowo z powodów terapeutycznych – zaczął nagrywać swoje wspomnienia i rozmowy z Czesławem Miłoszem na magnetofonie. Tak powstało słynne opowiadanie biograficzne Mój wiek , które ostatecznie wydano w 1977 roku.

W lipcu 1965 Wat wrócił do Francji. Tutaj kontynuował pracę i rozwijał swoje wspomnienia. Między innymi napisał Arkusze na wietrze .

W 1966 i 1967 rodzina Watów wyjechała na Majorkę. Tu poeta poczuł się znacznie lepiej i mógł przygotować swój ostatni – jak się okazało – tom wierszy zatytułowany Mroczny błyskotka .

Wreszcie wydarzyło się to, o czym pisarz myślał i o czym mówił tyle razy: 29 lipca 1967 r. Alexander Wat popełnił samobójstwo.

Wiersze Wata są trudne. Poeta czerpał ze skomplikowanej symboliki różnych tradycji i epok, pisał językiem pełnym odniesień i aluzji, budował złożone metafory oraz zmieniał style i poetykę. Jego twórczość jest bardzo wymowna, ale semantyka wierszy Wata zależy także od wewnętrznych napięć i dysonansów, którymi poeta nieustannie się posługuje, szukając formy dla swojego lirycznego doświadczenia.

Biografia i twórczość Wata są przykładem tragicznego losu ^XX- wiecznego artysty, który uwikłany w lewicową awangardę w końcu staje się ofiarą zbudowanego przez siebie systemu.

Aleksander Wat