Głupiejąc i cofając się w rozwoju, odsłaniamy starsze i bardziej prymitywne warstwy własnej osobowości, wspólnie odtwarzając poczciwy nieoświecony świat prostych emocji i magicznej wspólnoty.

Zasady dobrego wychowania zniknęły z życia publicznego być może już bezpowrotnie. Sfera publiczna, przenosząc się do internetu, straciła swoje kontury – nie bardzo już działa podział na publiczne i prywatne, a w konsekwencji prostactwo, wulgarność, lecz również zwyczajna bezpośredniość i prostota w komunikowaniu się, właściwe życiu prywatnemu, wypierają i niszczą dyscyplinę dawnych form i konwencji życia publicznego. Urąganie, pyskowanie i w ogóle wszelkie bluzgi (ze słusznego powodu i dobrze zaadresowane albo wręcz przeciwnie) stały się czymś tak samo normalnym i codziennym, jak odruchowe reakcje na nie, polegające na zwrotnych wyzwiskach i szyderstwach. Magiel zwyciężył. Skoro każdy dziś może wypowiedzieć się publicznie, to znaczy do co najmniej kilkuset słuchaczy albo czytelników, to wilcze prawo większości do ustanawiania swoich porządków musiało zadziałać. Większość, jej potrzeby i możliwości kształtują scenę społeczną i narzucają jej swoje formy. To, co byłoby jeszcze niedawno skandalem, dziś nikogo nie obchodzi. A nie obchodzi, bo gdy potencjalny skandal przyciąga uwagę przez dzień czy dwa, z trudem torując sobie drogę do rozkojarzonych umysłów „scrollującej” publiczności, to przestaje się liczyć.

Nadmiar bodźców i informacji, bezsilność wobec zmasowanej manipulacji i wszechobecnego marketingu (handlowego i politycznego) sprawiają, że wszyscy jesteśmy bardziej powierzchowni i bardziej infantylni niż dawniej, zanim bez reszty zapadliśmy się w internet. I, niestety, jesteśmy też znacznie mniej etyczni. Skoro bowiem nasze oburzenie zawsze jest bezsilne, a w dodatku z pewnością następny dzień przyniesie wiele nowych powodów do moralnego gniewu, to cóż takie oburzenie jest warte? I tak zapomnimy jutro, czym żyjemy dzisiaj. Wiedząc to, wolimy już raczej wycofać się w siebie. Wszystkiego jest za dużo na nasze biedne głowy, a przeto nie pozostaje nam nic innego, jak żyć dniem dzisiejszym i nie przejmować się już za bardzo tym światem, na który ani wpływu nie mamy, ani nawet zrozumieć go nie potrafimy. I nie chodzi tu o żaden wielki stoicyzm, lecz po prostu o zwykłą kapitulację moralno-intelektualną, regres do aspołecznych, egoistycznych i całkowicie prywatnych praktyk życiowych. Sfera publiczna straciła wszelki splendor i powab, więc lepiej sobie darować.

Głupiejąc i cofając się w rozwoju, odsłaniamy starsze i bardziej prymitywne warstwy własnej osobowości, wspólnie odtwarzając poczciwy nieoświecony świat prostych emocji i magicznej wspólnoty. Jeszcze niedawno był lud oglądający „opery mydlane” oraz wyemancypowane mieszczaństwo, odznaczające się większymi czy mniejszymi aspiracjami kulturalnymi i intelektualnymi, wydające z siebie poważne elity. Kulturowo-klasowy „ciąg technologiczny” wytwarzał w każdym pokoleniu solidne społeczności twórców, uczonych i państwowców, których łączyły maniery, język, a przede wszystkim „kod kulturowy” i wartości. Jednakże demokracja internetowa razem z wszechobecnym marketingiem, stawiającym na niskie i narcystyczne odruchy, przeorały i zniszczyły ten system oraz podbudowujące go hierarchie społeczne, redukując w końcu wszelkie społeczne i kulturowe ambicje do zwykłej chciwości i próżności. W spełnionej społecznej demokracji liczą się pieniądze i sława („rozpoznawalność” i „zasięgi”), podczas gdy dawne znamiona szlachectwa, osobiste dystynkcje, na czele z cnotami i manierami, oraz przynależność do elitarnych kręgów spotykają się co najwyżej z szyderczym i gniewnym resentymentem. Nie ma dziś chyba większego „chamstwa” niż pretendowanie do jakichś „wyższych sfer”.

Czy oznacza to, że sięgający ludu (a więc zgodny ze swą naturą!) demokratyzm pokonał dawny porządek społeczny i podważył niesprawiedliwe hierarchie, tak długo bronione przez konserwatystów? Nic z tych rzeczy! Równościowa rebelia epoki internetu ma charakter wyłącznie negatywny i resentymentalny. Nie powstało upragnione przez lewicę społeczeństwo otwarte, złożone z myślących, wrażliwych i wysoce uspołecznionych jednostek. Pogarda i zawiść zmiatają z powierzchni ziemi wszystko, co subtelne, wyrafinowane i szlachetne, robiąc miejsce dla milszych ludowej wyobraźni nowych i mięsistych kreacji.

Lud, z pomocą marketingu kulturalnego i politycznego, ustanawia nowe bóstwa i z największym zaangażowaniem praktykuje ulubione przez siebie rytuały, oparte na uwielbieniu i egzaltacji. W żywiołowym podziwie, zwłaszcza tym zbiorowym, najłatwiej dochodzi do głosu pragnienie przeżywania czegoś więcej niż tylko przyjemności dnia codziennego. I jeśli dawniej można było tę archaiczną idolatrię jakoś kontrować poważną kulturą, edukacją, instytucjonalnie usankcjonowaną uczonością czy też nawet majestatem państwa, to dziś plemienna ludyczność nie ma już nad sobą niczego wyższego. Świat prostych uczuć, prostych opowieści, ładnych piosenek i pięknych ciał nie musi się już niczego wstydzić, gdyż nie rozpościera się nad nim niebo elitarnych wartości, a tylko zupełnie swojska i wcale nie onieśmielająca otulina kultury średniej klasy.

Te wszystkie niezłe seriale, ta cała nie najgorsza, lecz nadal dość prosta muzyka czy literatura… To one są „kulturą”, substancją mieszczańskiego życia duchowego. Ta obfita konfekcja przyzwoitej jakości jak gruba warstwa chmur oddziela masę od rzeczy wielkich, które stają się dla niej w ogóle niewidoczne. W tak urządzonym świecie Szekspir z Goethem nie mają żadnych szans. Łańcuch oświecenia, który miał połączyć prostego człowieka z Duchem, został przerwany. I cóż on teraz pocznie z tym swoim wyzwoleniem?

Wyzwoleni z kultury