Nadeslal Pawel Jedrzejewski
 |
 |
PRZED ERĄ WSPÓLNĄ
2000-1700 Erec Israel – Patriarchowie: Abraham, Izaak i Jakub. Przymierze.
1700-1300 Egipt – Żydzi w niewoli.
c. 1280 Egipt – Exodus, objawienie na górze Synaj.
c. 1240 Erec Israel – Jozue zdobywa Kanaan.
c. 1200 Erec – Filistyni osiedlają się na wybrzeżu (Aszdod, Aszkelon, Gaza).
1200-1050 – Okres Sędziów: nowa grupa charyzmatycznych przywódców, którzy objęli przywództwo nad plemionami Izraela.
c. 1050 – Filistyni ruszają na wschód i pokonują Izraelitów. Arka Przymierza zostaje przez nich zdobyta. Działalność Samuela.
c. 1020-1000 – Powstaje monarchia – Saul pierwszym królem Izraela.
c. 1000 – Dawid zostaje koronowany w Hebronie.
c. 990 – Dawid zdobywa Jerozolimę i wprowadza do niej Arkę Przymierza.
965 – po śmierci Dawida, królem zostaje jego syn Salomon.
c. 950 – Salomon buduje Pierwszą Świątynię.
928 – po śmierci Salomona jego syn Roboam zostaje królem. Nie udaje mu się zapanować nad północną częścią kraju. Powstają dwa żydowskie państwa: Juda na południu i Izrael na północy.
722 – Assyria podbija królestwo Izraela (Samarię).
720 – Sargon II czyni z Samarii prowincję asyryjską.
715 – Juda przechodzi reformy wprowadzane przez Ezechiasza.
701 – król assyryjski, Sanherib, pustoszy północną część Judy. Za olbrzymią sumę rezygnuje z oblężenia Jerozolimy.
704 – wbrew radom Izajasza Ezechiasz przyłącza się do powstania przeciwko Assyrii.
604 – Juda wpada pod kontrolę Babilonii. Staje się wasalem.
608-598 – 601: Jehoiakim buntuje się przeciwko Babilonii.
597 – Armia babilońska kładzie kres rebelii. Pierwsze wygnanie babilońskie.
589 – wbrew radom proroka Jeremiasza Zedekiasz decyduje się na bunt przeciw Babilonii.
587/6 – Wojska Babilonii pustoszą Judę, Świątynia Salomona zostaje zniszczona. Tysiące idą do Babilonu na wygnanie.
586 – zabicie gubernatora Gedaliasza.
582 – Po śmierci Gedaliasza Izraelici zostają wygnani do Babilonu.
539 – Armia babilońska zostaje pokonana przez Persów.
538 – król perski, Cyrus, pozwala wygnańcom z Judei powrócić do kraju i odbudować Świątynię, o ile pozostaną lojalni względem niego.
c. 515 – zbudowana zostaje Druga Świątynia.
c. 445 – Nehemiasz, wysoko sytuowany przedstawiciel Żydów na dworze perskim, dowiaduje się, że społeczność żydowska w Judei jest w bardzo trudnej sytuacji. Prosi o zgodę na opuszczenie dworu, by móc pomóc współbraciom. Po przyjeździe do Jerozolimy, rozpoczyna odbudowę murów miejskich. Następnie przystępuje do reform, mających na cel wzmocnienie i zjednoczenie Żydów.
330-332 – Aleksander Macedoński podbija imperium perskie, w tym Judeę i Samarię.
323-322 – Po śmierci Aleksandra Macedońskiego Judea przechodzi pod kontrolę jednego z jego dowódców, Ptolemeusza.
c. 200 – król Syrii, Antioch III z dynastii Seleucydów, po długotrwałej wojnie, przejmuje kontrolę nad Judeą.
c. 175 – Antioch IV zachęca swoich podwładnych do hellenizacji. Wielu Żydów pozytywnie odpowiada, co rozpoczyna okres silnej hellenizacji szczególnie w wyższych warstwach społecznych Jerozolimy.
c. 170-165 – Hellenizacja przestaje być dobrowolna. Zakazane zostaje praktykowanie judaizmu. W odpowiedzi wybucha powstanie Machabeuszy.
164 – Juda Machabeusz zdobywa Jerozolimę i ponownie wyświęca Świątynię.
152 – Jonatan, brat Judy Machabeusza ogłasza się najwyższym kapłanem.
104 – Siła Machabeuszy staje się coraz większa. Do tytułu najwyższego kapłana dodany zostaje tytuł królewski.
67-63 – Stopniowa degeneracja, przemiana Machabeuszy w skonfliktowaną grupę udzielnych książąt, kulminuje w wojnie dwóch braci o tron Judei. Z okazji korzystają Rzymianie i obejmują kontrolę nad Judeą.
40 – Herod zostaje wyznaczonym przez Rzymian królem Judei.
ERA WSPÓLNA
4 – Herod umiera, a Judea zostaje podzielona pomiędzy jego synów.
6 – Rzymianie nie zaakceptowali Archelaosa, głównego następcy Heroda. Został skazany na wygnanie, a teren, który władał został oddany w bezpośrednią kontrolę rzymskich gubernatorów. Judea zostaje rzymską prowincją. Rodzi się ruch zelotów, który doprowadzi w końcu, ok. 60 lat później, do wielkiego powstania przeciwko Rzymowi.
c. 30 – śmierć Jezusa z Nazaretu.
38 – antyżydowskie rozruchy w Aleksandrii.
50 – śmierć Filona z Aleksandrii.
66 – wybucha powstanie przeciwko Rzymowi. Rzymski garnizon w Jerozolimie zostaje zmasakrowany przez zelotów.
67 – Wespazjan prowadzi legiony rzymskie do Galilei w celu zduszenia powstania.
c. 68-69 – Johannan bez Zakkai, zgodnie z legendą, zostaje przemycony przez mury oblężonej Jerozolimy i zakłada swą akademię w Jawne. Jego następcą zostanie Rabbi Gamaliel.
70 – Tytus, syn Wespazjana, oblega Jerozolimę. Świątynia zostaje zniszczona 9. dnia miesiąca aw. Jerozolima zostaje spustoszona.
73 – ostatnim epizodem rewolty przeciw Rzymowi było oblężenie Masady, zakończone (najprawdopodobniej) popełnieniem zbiorowego samobójstwa przez jej obrońców.
115-117 – różne społeczności znajdujące się pod władzą Rzymu stawiają krótkotrwały opór. Bunty wybuchają w Mezopotamii, północnej Afryce, Aleksandrii i na Cyprze.
c. 130-2 – cesarz Hadrian podejmuje decyzje, które budzą wzburzenie wśród Żydów – zakazane zostaje obrzezanie, odbudowana przez pogan ma zostać Jerozolima.
132-135 – w roku 132 wybucha powstanie dowodzone przez Bar Kochbę. Początkowo Żydzi odnoszą sukcesy i zmuszają Rzym do ściągnięcia odwodów z odległych prowincji. Ostatecznie powstanie zostaje stłumione.
135 – w ostatnich fazach powstania Rzymianie zabijają niektórych wybitnych Żydów, między innymi Rabbiego Akiwę. Jerozolima staje się miastem pogańskim o nazwie Aelia Capitolina. Życie żydowskie przenosi się w północne rejony kraju. Sanhedryn przestaje zbierać się w Jawne, a kilka lat później wyłoni się w Galilei.
c. 195 – pod koniec II wieku przywódcą Sanhedrynu był jeden z największych autorytetów rabinicznych wszechczasów – rabbi Juda Hanasi. Udało mu się nawiązać przyjazne stosunki z Rzymem, co wykorzystał, między innymi, do budowy autorytetu Sanhedrynu.
c. 200-215 – jednym z największych osiągnięć Rabbiego Judy była ostateczna redakcja Miszny.
212 – Żydom zostają przyznane prawa, jakimi cieszyli się inni obywatele Rzymu.
c. 219 – powstaje akademia w Surze.
c. 313-315 – rzymski cesarz Konstantyn, który uczynił z chrześcijaństwa oficjalną religię Rzymu, zaczyna w tych latach wprowadzać antyżydowskie prawa.
c. 326-335 – Konstantyn wraz ze swą matką Heleną rozpoczyna budowę wielu kościołów w Palestynie, by oznaczyć miejsca święte dla chrześcijaństwa. W tamtym okresie powstaje kościół Świętego Grobu, a także kościół Narodzenia w Betlejem.
360-363 – cesarzem zostaje Julian, zdecydowany zwolennik kultury helleńskiej. Był on bardzo przychylny Żydom i obiecał wyrazić zgodę na odbudowę Świątyni. Żydzi zaczęli na powrót osiedlać się w Erec i samej Jerozolimie.
c. 385 – w tym czasie rozpoczyna się nowy okres antyżydowskich działań rzymskiego imperium. Pełne nienawiści do Żydów nauki głosi jeden z Ojców Kościoła, Jan Chryzostom w Syrii. Spalonych zostaje kilka synagog (Callinicum, Mezopotamia, 388), zdarzają się wypędzenia i nawrócenia pod groźbą śmierci. W 415 zostaje zakazane budowanie nowych synagog na terenie cesarstwa.
c. 400 – pod koniec IV wieku zakończona zostaje redakcja Talmudu Jerozolimskiego.
450-470 – prześladowania Żydów w Babilonii.
499 – ukończenie Talmudu Babilońskiego
513-520 – w Babilonii powstaje autonomiczne państwo żydowskie, które zostaje zniszczone po 7 latach istnienia.
576 – we Francji Żydom daje się wybór: wygnanie albo konwersja.
c. 600 – papież Grzegorz wyznacza oficjalną kościelną politykę wobec Żydów. Kładzie on nacisk na nawracanie Żydów. Równocześnie domaga się sprawiedliwego traktowania Żydów, potępia niszczenie synagog i nawracanie siłą.
613 – Wizygoci w Hiszpanii zmuszają Żydów do konwersji lub opuszczenia kraju.
638 – Muzułmanie opanowują chrześcijańską Ziemię Świętą. Żydom pozwolono na powrót do Jerozolimy.
660-691 – w Jerozolimie zostają zbudowane Meczet Al-Aksa i Meczet Skały.
711 – Arabowie opanowują Hiszpanię. Żydzi często postępowali za armią i osiedlali się na zdobytych terytoriach.
c. 765 – w Babilonii rodzi się ruch karaitów.
c. 800 – w tym czasie Żydzi zaczynają powracać do północnej Europy. Zamieszkiwali te rejony w czasach cesarstwa rzymskiego, ale opuścili je po jego upadku. Ośrodkiem żydowskiego życia w tym rejonie stają się okolice Renu.
808 – Żydom zostaje przyznane prawo do osiedlenia się w marokańskim Fezie, otrzymują tam wydzieloną część miasta.
c. 970 – żydowskie życie rozwija się pod arabskimi rządami na terenie Hiszpanii. W Kordobie powstaje pierwsza wielka jesziwa na tych ziemiach. To początek wielkiej tradycji żydowskiego nauczania w diasporze.
1013 – w pierwszej połowie XI wieku upadła dynastia Ummajadów w Hiszpanii i kalifat rozpadł się na wiele mniejszych państw. Żydzi znacznie skorzystali na tej zmianie i rozpoczął się okres zwany często “złotym wiekiem” hiszpańskich Żydów. Niestety, podział kalifatu zwiastował także koniec żydowskiego życia na tych terenach – osłabienie państwa arabskiego otworzy drzwi dla rekonkwisty.
c. 1020 – w Egipcie, za panowania kalifa Al Hakima, rozpoczęły się prześladowania chrześcijan i żydów. W rezultacie wielu przedstawicieli obu wyznań przeszło konwersję, inni opuścili kraj. Niektórzy Żydzi udali się do Jemenu.
1066 – Normanowie zdobywają Anglię. Wraz z nimi pojawiają się tam pierwsi w tym rejonie Żydzi.
c. 1070 – po okresie studiów w nadreńskich jesziwach do rodzinnego Troyes powraca jeden z najwybitniejszych żydowskich mędrców – Raszi. Zakłada własną szkołę, która zyska szczególną pozycję po zniszczeniu nadreńskich ośrodków nauki podczas pierwszej krucjaty.
1095-1096 – pierwsza krucjata wyrusza w kierunku Ziemi Świętej. Rycerze po drodze pustoszą ośrodki żydowskie w północnej Francji i nad Renem. Zamordowanych zostało ok 5.000 Żydów.
1099 – krzyżowcy oblegają, zdobywają Jerozolimę i masakrują jej mieszkańców.
1105 – śmierć Rasziego.
1141 – śmierć Judy Halewiego.
1144 – pierwsze oskarżenie o mord rytualny w angielskim Norwich.
1147-9 – Druga Krucjata, znowu towarzyszy jej fala przemocy przeciwko Żydom w Nadrenii.
1163 – Żydzi w Chinach. Żydom pozwolono na budowę synagogi w Kai-Feng.
1187-1192 – Jerozolima zostaje zdobyta przez muzułmanów pod wodzą Saladyna. Żydzi mogą ponownie osiedlić się w mieście.
1190 – w czasie Trzeciej Krucjaty rośnie religijna gorączka w Anglii. Towarzyszyły jej nastroje antyżydowskie. Najbardziej znaczny incydent miał miejsce w mieście Jork, gdzie Żydzi schronili się w zamku, by potem popełnić zbiorowe samobójstwo.
1204 – śmierć Mojżesza Majmonidesa.
c. 1220 – po raz pierwszy pojawia się legenda o “Żydzie, wiecznym tułaczu”
1240 – spalenie Talmudu w Paryżu.
1263 – dysputa w Barcelonie: Nachmanides spierał się z Pablem Christiani.
1288-93 – do roku 1293 większość Żydów z Neapolu opuszcza księstwo lub przechodzi konwersję
1290 – wypędzenie Żydów z Anglii.
1306 – wypędzenie Żydów z Francji.
1348-49 – epidemia dżumy w Europie. Żydzi byli częstokroć oskarżani o zatruwanie studni. Zaatakowano wiele społeczności.
1391 – Masakry i przymusowe konwersje w Hiszpanii.
1478 – początki Inkwizycji w Hiszpanii.
1492 – wypędzenie Żydów z Hiszpanii.
1497 – wypędzenie Żydów z Portugalii.
c. 1500 – pojawia się język ladino.
1544 – Marcin Luter zwraca się przeciwko Żydom.
1556 – spalenie marranów w Ankonie.
1579 – Izaak Luria przybywa do Safed.
1590 – Marrani osiedlają się w Amsterdamie.
c. 1600 – rozwija się żydowska społeczność w Pradze.
1630-54 – rozwój osadnictwa żydowskiego w Brazylii. Największa społeczność powstaje w Recife.
1648 – pogromy na Ukrainie w czasie powstania Chmielnickiego.
1654 – Żydzi przybywają do Nowego Amsterdamu (Nowego Jorku).
1655 – Żydzi ponownie przybywają do Anglii.
1656 – wyklęcie Barucha Spinozy.
1657 – Żydzi mają prawo do osiedlania się w Danii.
1665 – Sabbataj Cwi ogłasza się mesjaszem.
1676-80 – tymczasowe wygnanie Żydów z Jemenu.
1677 – śmierć Barucha Spinozy.
1730 – społeczność żydowska w Nowym Jorku buduje pierwszą synagogę.
1755 – Jakub Frank ogłasza się następcą Sabbataj Cwi i mesjaszem.
1760 – śmierć Baal Szem Towa.
1764 – pierwsza alija chasydów. Do Ziemi Jisraela wyruszają Menachem Mendel z Przemyślan i Nahman z Horodenki wraz z uczniami. 13 lat później w ich ślady pójdzie Menachem Mendel z Witebska.
1769 – spór Mosesa Mendelssohna z Lavaterem.
1772 – pierwsze ekskomunikowanie chasydów. Gaon z Wilna jest bardzo przeciwny chasydyzmowi i spory pomiędzy chasydami a Gaonem i jego zwolennikami będą trwały latami.
1783 – Moses Mendelsson wydaje “Jerozolimę” i swój przekład Tory na niemiecki.
1786 – umiera Mendelsson.
1789 – Rewolucja Francuska.
1791 – Zgromadzenie Narodowe przyznaje Żydom pełne prawa obywatelskie.
1791 – w Rosji zostaje wydzielony teren, na którym wolno osiedlać się Żydom.
1797 – umiera Gaon z Wilna.
1802 – zostaje wyznaczony pierwszy Naczelny Rabin w Anglii (Solomon Hirschel).
1807 – francuski Sanhedryn.
1812 – Żydzi otrzymują prawa obywatelskie i polityczne w Prusach.
1818 – świątynia reformowana w Hamburgu.
1821 – masakra Żydów w Grecji w czasie powstania Greków przeciwko Turcji.
1836 – cenzura nałożona na żydowskie książki w Rosji.
1837 – trzęsienie ziemi w Safed.
1844 – polityka Rosji wobec Żydów miała na celu doprowadzenie ich do jak największej asymilacji. Jednym z kroków na tej drodze było zniesienie instytucji kahału.
c. 1850 – wielu Żydów przybywa do San Francisco.
1854 – Frankel otwiera seminarium teologiczne w Breslau (Wrocław).
1858 – Lionel Rothschild zasiada w angielskim parlamencie.
1871 – pogrom w Odessie.
1881-82 – pogromy w południowej Rosji po zamordowaniu cara Aleksandra II.
1882-84 – fala emigrantów wyrusza do Erec Jisrael.
1885 – pierwsza konferencja rabinów reformowanych w Pittsburgu.
1891 – wypędzenie Żydów z Moskwy.
1891 – oskarżenia o mordy rytualne na Korfu prowadzą do opuszczenia tej wyspy przez większość Żydów.
1894 – początek sprawy Dreyfusa, która zakończy się oczyszczeniem go z wszelkich zarzutów w 1906 i głęboko podzieli społeczeństwo francuskie.
1895 – Teodoer Herzl wydaje “Der Judenstaat”.
1897 – Pierwszy Światowy Kongres Syjonistyczny.
1897-8 – narodziny Bundu.
1903 – pogrom w Kiszyniowie.
1912 – powstaje partia Agudat Jisrael.
1914 – wybuch I wojny światowej.
1916 – powstają młodzieżowe organizacje syjonistyczne, jedną z najważniejszych z nich stanie się Haszomer Hacair.
1917 – rewolucja w Rosji.
1917 – Deklaracja Balfoura.
1922 – oficjalnie ustanowiony brytyjski mandat w Palestynie.
1922 – Mordechaj Kaplan zakłada Towarzystwo dla Rozwoju Judaizmu w Nowym Jorku. Są to początki ruchu rekonstrukcjonistycznego.
1924 – umiera Franz Kafka.
1929 – umiera Franz Rosenzweig.
1930-40 – czystki stalinowskie.
1933 – Adolf Hitler zostaje kanclerzem Niemiec.
1934 – początki nielegalnej imigracji do Palestyny.
1938 – Kristallnacht.
1939 – wybuch II wojny światowej.
1941-5 – Szoa.
1945 – kapitulacja Niemiec.
1945 – powstanie Yeshiva University w Nowym Jorku.
1947 – ONZ głosuje za podziałem Palestyny. Państwa arabskie odrzucają to rozwiązanie.
1948 – ogłoszenie niepodległości państwa Izrael.
1952-53 – pod koniec życia Stalina nasilają się działania antyżydowskie w Związku Radzieckim. Proces lekarzy.
1961 – proces Eichmanna w Jerozolimie.
1965 – umiera Martin Buber.
1967 – Wojna Sześciodniowa.
1973 – wojna Jom Kipur.
1982 – wojna w Libanie.
1985-1991 – Operacje Mojżesz i Salomon, dzięki którym w Izraelu znalazła się niemal cała żydowska społeczność Etiopii.
1987 – początek pierwszej Intifady.
1995 – zabójstwo premiera Rabina.
2013 – sześćdziesiąta piąta rocznica powstania państwa Izrael.
Opracowała Barbara Krawcowicz
Kategorie: Uncategorized
