Jerzy Klechta

Jaki był stosunek Marszałka Józefa Piłsudskiego do Żydów?

W okresie swej politycznej i państwowej działalności Piłsudski nie wypowiadał się publicznie w kwestii żydowskiej. Nie znajdziemy  w jego „Pismach” zbiorowych krytycznej opinii nt. Żydów. Natomiast koła nacjonalistyczno-prawicowe atakowały go za sympatie prożydowskie.

Obszerną relację o stosunku Piłsudskiego do Żydów podała Teresa Lipkowska, córka Jadwigi Zukowskiej-Lipkowskiej, kuzynki Piłsudskiego. W jej notatkach, wspomnieniach, prze­kazanych Kazimierzowi Zamorskiemu, wieloletniemu sze­fowi polskiej sekcji amerykańskiego Research and Analysis Department oraz pracownikowi Radia Wolna Europa znajdujemy opinie Naczelnika Piłsudskiego nt. Żydów. Teresa Lipowska często gościła w Sulejówku.

„Kiedyś zapytałam Komendanta, dlaczego lubi Żydów?” Piłsudski uśmiechnął się. „Użyłaś dobrego czasownika — lubię”. Siadł przy swoim skromnym biurku: „Dobrze, odpowiem ci na to pytanie, a ty powinnaś zro­zumieć, bo pochodzisz z tej samej szlachty kresowej, co ja. Istotnie wszyscy wiedzą, że nie jestem antysemitą, ale nie jestem też i filosemitą. Ja ich po prostu LUBIĘ. Czuję się dobrze w ich towarzystwie”.

W miarę jak mówił, zrozumiałam, że nie chodzi mu o całą kresową szlachtę, ale tylko o tych, których herby pochodzą od czasów Jagiellonów, bogatych właścicieli ziemskich, ten odłam właśnie, z któ­rego pochodzi moja matka i on sam. „Wiele z tych posiadłości – kontynuował swoją opowieść – zostało skonfiskowanych za udział w powstaniu styczniowym, a właściciele ze­słani na Sybir wraz z rodziną. Ale w latach popowstańczych po­zostawali nadal już nie wysoką, ale najwyższą arystokracją polską”.

Wykład, który rozpoczął, był szukaniem podobieństw i różnic między

arystokracją  polską i żydowską.

„Pierwszą cechą – mówił Piłsudski – jest pochodzenie, znajomość genealogicznego drzewa. To wpaja się od dziecka, zarówno w polskich, a jeszcze bardziej w ży­dowskich rodzinach. W całej Europie przyjęło się angielskie określenie gentlemana wedle jego stosunku do pieniędzy, stosownie do jego zacho­wania się, gdy wypija szklankę alkoholu i po jego umiejętności opano­wania gniewu. To określenie  znane już było Żydom, wyrażało się po hebrajsku w trzech krótkich słowach: wedle kieszeni, szklanki i gniewu. W genealogii żydowskiej po­chodzenie po kądzieli jest ważniejsze od pochodzenia po mieczu. To samo występowało i w moim otoczeniu. U schyłku XIX wieku nie za­wierało się małżeństwa bez wyraźnej zgody rodziców, gdyż chcieli być pewni, że w żyłach ich przyszłej synowej płynie — jak to mówił Zagłoba — krew senatorska. Polskie rody zawierały małżeństwa z arystokra­cją innej narodowości, byleby należeli do któregoś z wyznań chrześci­jańskich. Drugą cechą wspólną była religijność, mocno podkreślana na zewnątrz, choćby dany osobnik był w głębi duszy niewierzącym”.

„Za trzecią ceche wspólną arystokratów polskich i żydowskich uważam – ciągnął Komendant – skrajny patriotyzm, przywiązanie do kraju pochodzenia, cecha, która nawet w diasporze istniała u Żydów. W święto Nowego Roku żydow­skiego Żydzi życzą sobie, aby następny rok spędzić w Jerozolimie, i to mimo że opuścili Ziemię Obiecaną 2000 lat temu.

Pojęcie patriotyzmu łączy się z odwagą w walce zbrojnej o ojczyznę. Cechę tę od wieków okazywali Polacy, a u starożytnych Izraelitów znane są z historii bohaterskie wojny ich królów, Machabeuszy itd. Tego ro­dzaju odwaga nie miała szans istnienia w diasporze, ale dzisiaj (1925) ruch syjonistyczny organizuje przysposobienie do walki zbrojnej.

Czwartą wspólną cechą tych grup jest wykształcenie. Przecież już od wieków nie istniał analfabetyzm u Żydów, a od kilku stuleci znane są imiona wielkich filozofów i naukowców Żydów, z tym największym w całej historii ludzkości Einsteinem. Polskie arystokratyczne rody od dawna również wymagały, by dzieci uczyły się pisać i czytać, nawet w ob­cych językach, gdy reszta społeczeństwa jeszcze w XIX wieku to analfabeci”.

Moja matka – pisze autorka tych relacji Piłsudskiego – przekazała mi treść jej rozmowy z Komendantem w ostatnich miesiącach jego życia. Powiedział jej , że „Żydzi są najbardziej arystokratycznym narodem świata. Antysemityzm ma podłoże w zazdrości o bogactwo i uzdolnienia tej mniejszości narodowej dużego państwa. To nie jest prawda. Tak, zazdrość jest podłożem antysemityz­mu, ale o co innego mi chodzi. To jest podświadoma zazdrość chrześcijan o wyrok boski, którego znieść nie mogą. Bóg bowiem wybrał naród żydowski jako je­dynego swojego przedstawiciela na ziemi. I tak w  średniowieczu, podczas wojen religijnych zrodził się antysemityzm. I będzie trwał w nieskończoność. Bo pycha ludzka i pragnienie rządzenia nad całym światem jest tym pierwszym i głównym grzechem ludzkim”.

Jerzy Klechta

P.S. Z bogatego zapisu Teresy Lipkowskiej, po drobnych retuszach językowych, wybrałem niewielki fragment. JK

Wszystkie wpisy Jerzego

TUTAJ