Magdalena Semczyszyn
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie

A b s t r a k t: Artykuł dotyczy nielegalnej emigracji Żydów z Polski w latach 1944–1947 w szerokim kontekście międzynarodowym. Nielegalna emigracja Żydów zyskała po wojnie zorganizowany charakter (Bricha) i objęła swym zasięgiem praktycznie całą Europę. Akcja została wymierzona w Wielką Brytanię, która od 1920 r. sprawowała mandat nad Palestyną i prowadziła politykę ścisłego ograniczania żydowskiego osadnictwa w tym regionie. Bliski Wschód stał się głównym kierunkiem wyjazdów. Ocenia się, że do końca 1947 r. Europę Środkowo-Wschodnią opuściło ok. 250 tys. Żydów, w tym 140 tys. z Polski.

Sł o w a k l u c z o w e: nielegalna emigracja Żydów, Żydzi w Polsce po wojnie, Wielka Brytania,
Palestyna, polityka komunistów wobec Żydów.

Zagładę przeżyło 13% spośród 3,3 mln polskich Żydów – większość na terenie ZSRR. Tylko niewielka część ocalała w leśnych grupach przetrwania, partyzantce, na tzw. aryjskich papierach i w obozach. W 1945 r. nad Wisłą przebywało ok. 78 tys. Żydów, w lipcu 1946 r., po fali tzw. repatriacji z ZSRR – ok. 220–240 tys. To znane i wielokrotnie powtarzane statystyki. Mniej znane szacunki dotyczą nieobecnych. W pierwszych latach po wojnie większość ocalałych zdecydowała się na nielegalną emigrację
– przede wszystkim do Palestyny, a także do USA, Kanady czy krajów Europy Zachodniej.

Geneza nielegalnej emigracji
Nielegalna emigracja Żydów z Europy Wschodniej w latach 1944–1948 określana jest hebrajskim słowem „Bricha” („ucieczka”). Nazywano tak zarówno samą ideę wyjazdów, jak i tajną organizację syjonistyczną, której działacze, w porozumieniu z Agencją Żydowską, koordynowali napływ nielegalnych imigrantów
do Palestyny w ramach tzw. aliji-bet. Choć w innych warunkach politycznych i z nierozerwalnym piętnem Zagłady, była to jednak kolejna fala masowych wyjazdów Żydów na Bliski Wschód, których geneza sięga końca XIX w.

Nowoczesna idea zorganizowanego osadnictwa Żydów w Palestynie pojawiła się w latach osiemdziesiątych XIX w. Jednym z głównych impulsów dla rozwoju syjonizmu był antysemityzm. Fala pogromów, które w latach1881–1884 przetoczyły się przez Imperium Rosyjskie, zaowocowała pierwszą
aliją i pierwszym pamfl etem politycznym zatytułowanym Auto-Emancipation (1882), który jako jedyny ratunek przed judeofobią wskazywał utworzenie żydowskiego państwa w Palestynie. Jego autor, Leon (Jehuda Lejb) Pinsker (Pinskier) był założycielem pierwszej organizacji syjonistycznej w Europie Wschodniej – Chowewej Syjon (hebr. Miłośnicy Syjonu). Do 1914 r. z carskiej Rosji wyjechało ok. 2 mln Żydów. Główną destynacją uciekających były Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania, jednak z biegiem lat coraz więcej osób decydowało się na osadnictwo w Palestynie. Upowszechnienie idei syjonistycznej w Europie nastąpiło wraz ze wzrostem tendencji antysemickich w jej zachodniej części (m.in. tzw. afera Dreyfusa we Francji). Za przełom uważa się opublikowanie przez Theodora Herzla książki Państwo żydowskie (1896) oraz powołanie Światowej Organizacji Syjonistycznej (1897). Od tego czasu, z roku na rok, wzrastała liczba Żydów podzielających koncepcję utworzenia własnego, świeckiego państwa i podejmujących decyzję o dobrowolnej, niewymuszonej bezpośrednio prześladowaniami emigracji. Nadal
jednak – w dobie rozkwitu ruchów nacjonalistycznych oraz w obliczu zanegowania przez sporą część społeczności żydowskiej procesu asymilacji – antysemityzm pozostał ważnym czynnikiem generującym popularność syjonizmu.

Po I wojnie światowej, ze względu na ograniczenia imigracyjne nałożone przez Wielką Brytanię na mandat palestyński, syjoniści i ich prawicowy odłam: syjoniści-rewizjoniści organizowali na szeroką skalę nielegalną imigrację (alija-bet), która stała się podstawową metodą walki tego ruchu o suwerenne
państwo żydowskie. W latach trzydziestych XX w., obok pobudek ideowych, główny powód wyjazdów stanowiły względy bezpieczeństwa związane z prześladowaniami Żydów w hitlerowskich Niemczech i wzrostem antysemityzmu w Europie. Tylko w latach 1933–1939 z Europy do Palestyny wyemigrowało 215 tys. Żydów . Podczas II wojny światowej, w niezwykle trudnych warunkach okupacji większej części Starego Kontynentu i pomimo obostrzeń migracyjnych nałożonych przez Wielką Brytanię, dotarło tam ok. 40 tys. legalnych uchodźców żydowskich, kolejne 16 tys. przybyło w ramach nielegalnej emigracji organizowanej m.in. przez Mossad l’Aliyah Bet5 i rewizjonistów6.

Jeszcze w czasie II wojny światowej przewidywano, że po jej zakończeniu ocalali z Zagłady będą chcieli opuścić Europę Wschodnią. W maju 1944 r. J. Linton, przedstawiciel Międzyrządowego Komitetu ds. Uchodźców w Londynie (Intergovernmental Committee on Refugees) pisał w liście do pracownika Agencji Żydowskiej G. Kullmanna: „nikt nie wie ilu Żydów pozostało przy życiu. […] Jednak procent tych, którzy będą chcieli opuścić kontynent będzie z pewnością o wiele większy niż myśli Lichtheim7. Jestem pewien, że tylko nieliczni będą chcieli zostać w Polsce i innych krajach okupowanych obecnie przez nazistów”
.
Początki Brichy na ziemiach polskich 

Calosc w linku ponizej

Nielegalna_emigracja_Zydow_z_Polski