.Dariusz Magier

Od wydawcy

Zmiany polityczne i ustrojowe, które rozpoczęły się w Polsce w 1989 r. już wkrótce doprowadziły do zejścia ze sceny dziejowej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – partii komunistycznej przez ponad pół wieku sprawującej władzę w naszym kraju. W styczniu 1990 r. odbył się XI Zjazd PZPR, na którym została podjęta decyzja o zakończeniu działalności i rozwiązaniu partii, czego symbolicznym akcentem były słowa ostatniego I sekretarza Mieczysława Rakowskiego o wyprowadzeniu z sali obrad partyjnego sztandaru. Przejście PZPR do historii oznaczało jednocześnie jej narodziny jako przedmiotu prac badawczych, od których oczekiwano nie tylko pełnego poznania dziejów samej partii, ale też, z uwagi na jej rolę polityczną, wyjaśnienia wielu faktów i wątków w najnowszej historii Polski.

Za tymi oczekiwaniami stały dwie poważne przesłanki towarzyszące czasowi przełomu roku 1989. Pierwsza, o ogólniejszym charakterze, miała związek z uwolnieniem badań naukowych, w tym głównie historycznych, zarówno od ideologicznych, jak i politycznych obwarowań, które wcześniej uniemożliwiały metodologiczną i faktograficzną swobodę wypowiedzi. Odtąd także studia nad dziejami partii komunistycznych w Polsce można było prowadzić na takiej samej zasadzie, jak inne badania historyczne z zastosowaniem krytycznego warsztatu naukowego. Zostały one uwolnione od propagandowego celu i politycznego kontekstu, nad którymi dawniej czuwało czujne oko cenzury, a obecnie są przedmiotem chłodnych analiz. Drugą przesłanką pozwalającą na prowadzenie i rozwój badań nad dziejami partii komunistycznych jest swobodny dostęp do źródeł wytworzonych przez struktury partyjne.

Po rozwiązaniu PZPR już w 1991 r. dokumentacja zgromadzona w archiwach tej partii została przejęta do zasobów archiwów państwowych. Dzięki szybkiej i sprawnej akcji przeprowadzonej przez archiwa państwowe udało się w większości zabezpieczyć materiały archiwalne, które są bezcennym źródłem dla poznania dziejów partii komunistycznych, ich struktur, ludzi z nimi związanych, mechanizmów sprawowania władzy, roli politycznej w państwie i wielu innych kluczowych zagadnień z powojennej historii Polski. Archiwa państwowe przejmując dokumentację po byłej PZPR wzięły także na siebie obowiązek jej zewidencjonowania, opracowania i udostępnienia do badań naukowych. Oczekiwania środowisk naukowych i dziennikarskich w tej sprawie były duże, nic więc dziwnego, że domagały się one szybkiego i szerokiego dostępu do archiwaliów partyjnych, nie tylko najstarszych, ale także tych z ostatniego okresu istnienia PZPR. Dopiero jednak stosowne przepisy z lat 1999-2000 pozwoliły na prawne uregulowanie wcześniejszego dostępu do akt partyjnych.

W praktyce, przy zachowaniu niezbędnych prawnych ograniczeń, stworzyły one możliwość szerokiego wykorzystywania źródeł partyjnej proweniencji w badaniach naukowych, czego wymiernym przejawem był wzrost użytkowników w archiwach państwowych i powiększająca się liczba publikacji podejmujących problematykę partii komunistycznych. W badaniach nad dziejami partii komunistycznych w Polsce zaangażowane jest liczne grono badaczy reprezentujących różne ośrodki i środowiska naukowe. Wśród nich ważne miejsce zajmują archiwiści, którzy już od dwóch dziesięcioleci mają naturalny kontakt z aktami partyjnymi, szczególnie poznawczo efektywny i twórczy, gdy ma 10 związek z ich opracowaniem. Zakres problemów w tych badaniach podejmowanych przez archiwistów jest duży i zróżnicowany, chociaż dominują w nich – co zrozumiałe – zagadnienia kancelaryjne i archiwalne, dla których bezpośrednim świadectwem jest zachowana spuścizna aktowa.

Na mapie ośrodków chętnie podejmujących problematykę dziejów PZPR i jej spuścizny archiwalnej jest Oddział w Radzyniu Podlaskim Archiwum Państwowego w Lublinie, kierowany przez dra Dariusza Magiera. W ciągu ostatnich dziesięciu lat Oddział ten podejmował liczne działania naukowe i popularyzatorskie, których owocem są publikacje, konferencje i wystawy związane z tą problematyką. Po tych doświadczeniach, zdobywanych głównie w wymiarze regionalnym, ostatnio został podjęty ambitny zamiar zorganizowania spotkania badaczy reprezentujących środowiska naukowe z całej Polski. W dniach 26 i 27 maja 2011 r. została przez radzyński Oddział Archiwum Państwowego w Lublinie we współpracy z Radzyńskim Towarzystwem Naukowym „Libra” zorganizowana konferencja pt. „Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja”, która w zamyśle organizatorów miała stać się płaszczyzną prezentacji dotychczasowych wyników badań i wymiany doświadczeń poznawczych nad dziejami i rolą partii komunistycznych w Polsce. Konferencja stworzyła okazję do spotkania i dyskusji dla około 60 osób i zaprezentowania blisko 50 referatów.

Do ożywionej wymiany poglądów prowokował już sam jej tytuł, w którym partia komunistyczna została sprowadzona do postaci idei trwale obecnej w totalitarnym systemie politycznym i w zmiennych realiach historycznych przyjmującej konkretne formy. Owocem radzyńskiej konferencji jest obecnie oddawany do rąk Czytelników tom materiałów opatrzonych tym samym tytułem „Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja”. Zawiera on kilkadziesiąt tekstów poświęconych różnym aspektom działalności partii komunistycznych w Polsce w całym XX w., chociaż szczególnym zainteresowaniem autorów cieszył się okres po II wojnie światowej. Zarówno konferencję, jak i opublikowane z niej materiały, należy traktować jako kolejne ogniwo w całym długim łańcuchu działań poznawczych, których przedmiotem jest partia komunistyczna. Należy wyrazić nadzieję, że w dalszych badaniach wciąż aktywne będzie środowisko archiwistów.

Piotr Dymmel Dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie

Calosc w ponizszym linku

PARTIA_KOMUNISTYCZNA_W_POLSCE._