Nadeslala Orit Zehavi Bergman

Jan Jagielski

XI w. – Pierwsze wzmianki o Żydach na Mazowszu.
1237 – Wzmianka o stałym osadnictwie Żydów w Płocku.
1414 – Najstarszy dokument potwierdzający obecność Żydów w Warszawie. Mieszkali na Starym Mieście, między ulicami Wąskim Dunajem i Piekarską. Tu mieli swoją synagogę, a ich cmentarz znajdował się już poza murami miasta, prawdopodobnie w okolicy ul. Bednarskiej.
1483 – Pierwszy pogrom Żydów. Bolesław IV Mazowiecki wypędza ich z miasta
1525 – Książę Janusz Mazowiecki ponownie wypędza Żydów z miasta.
1527 – Po śmierci Janusza, ostatniego księcia mazowieckiego, Mazowsze zostaje włączone do Korony. Król Zygmunt Stary wydaje przywilej “de non tolerandis Judaeis” dla Warszawy i Mazowsza.
1775 – Uchwała sejmu zachęcająca Żydów do osiedlania w całym województwie mazowieckim z wyłączeniem miasta Warszawy. Osiedlają się na Pradze, w okolicy obecnej ul. Jagiellońskiej.
1775 – Marszałek Koronny Stanisław Lubomirski nakazuje konfiskować Żydom towary oraz burzyć ich domy i sklepy w podwarszawskich jurydykach Nowy Potok i Nowa Jerozolima.
1780 – Szmul Zbytkower uzyskuje zezwolenie na założenie cmentarza żydowskiego na Pradze.
1785 – Usunięcie Żydów z jurydyk Leszno, Pociejów, Tłomackie.
1794 – Żydzi biorą udział w powstaniu kościuszkowskim. Berek Joselewicz tworzy konny pułk składający się żołnierzy żydowskich.
1795 – Po trzecim rozbiorze Polski Prusacy zezwolili Żydom na stałe osiedlanie się w Warszawie. Ludność żydowska liczyła wówczas ok. 6000 osób (ok. 8,6% mieszkańców).
1799 – Zostaje założona warszawska gmina żydowska.
1806 – Gmina warszawska otrzymała zezwolenie na założenie własnego cmentarza za rogatkami Wolskimi, na zachód od okopów miejskich (ob. ul. Okopowa).
– Przy ul. Daniłowiczowskiej powstaje pierwsza synagoga postępowa.
1809 – Dekret o utworzeniu tzw. rewiru żydowskiego w dzielnicy północnej przez wprowadzenie ulic egzymowanych, na których Żydom nie wolno było zamieszkiwać.
1814 – Otwarcie pierwszej drukarni żydowskiej w Warszawie.
1819 – Pierwszym rabinem gminy warszawskiej zostaje Szlomo Zelman Lipszyc (1765-1839).
1820 – Ludność żydowska Warszawy liczyła ok. 22 000 osób (ok. 22% mieszkańców).
– Pierwsze trzy rządowe szkoły elementarne dla dzieci żydowskich.
1826 – W Warszawie osiedla się Icchak Meir Alter (1789-1866), od 1859 r. cadyk w Górze Kalwarii.
– Powstaje rządowa Szkoła Rabinów, kierowana do 1852 r. przez Antoniego Eisenbauma, następnie przez Jakuba Tugendholda do zamknięcia w 1862 r.
1827 – Księgarz Jan Glucksberg (1784-1859) wydał “Przewodnik po Warszawie”.
1830 – Żydzi warszawscy biorą udział w powstaniu listopadowym w szeregach Gwardii Narodowej, tworząc Gwardię Miejską Starozakonnych.
1841 – Matias Rosen (1807-1865), bankier, zostaje przewodniczącym Dozoru Bóżniczego (Gminy Żydowskiej).
1856 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 41 000 osób (26,3% mieszkańców).
– Naczelnym rabinem gminy warszawskiej zostaje rabin krakowski Ber Meisels (1798 – 1870).
1858 – Księgarz Samuel Orgelbrand (1810-1868) rozpoczął wydawanie w 28 tomach pierwszej polskiej encyklopedii.
1861 – Żydzi biorą udział w demonstracjach patriotycznych przed powstaniem styczniowym. Michał Landy (1844-1861) ginie od kul w demonstracji na pl. Zamkowym, podnosząc padający krzyż.
1862 – Rozpoczyna się wydawanie hebrajskiego czasopisma “Ha-Cefira” (Jutrzenka), założonego przez Chaima Zeliga Słonimskiego (1810-1904).
– Zostają zniesione wszelkie ograniczenia prawne w stosunku do ludności żydowskiej w Królestwie Polskim.
1863 – Udział Żydów w powstaniu styczniowym. Henryk Wohl (1836-1907) pełnił funkcję dyrektora Wydziału Skarbu przy Rządzie Narodowym.
1871 – Prezesem gminy warszawskiej został znany lekarz Ludwik Natanson.
1876 – Z funduszy rodzin Bersonów i Baumanów wybudowano szpital dla dzieci żydowskich.
1878 – Została wybudowana Wielka Synagoga na Tłomackiem, zwana postępową, dzieło Leandra Marconiego.
1879 – Otwarto Warsztaty dla Nauki Rzemiosł Warszawskiej Gminy Starozakonnych – pierwsza żydowska szkoła zawodowa w Królestwie Polskim.
1881 – W grudniu miał miejsce pogrom ludności żydowskiej w Warszawie.
1887 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 150 000 osób (34,3% mieszkańców).
1895 – Utworzenie szkoły mechaniczno-technicznej przez Hipolita Wawelberga (1844-1901) i jego szwagra Stanisława Rotwanda.
1902 – Wybudowanie nowego szpitala żydowskiego na 1174 łóżek przy ul. Dworskiej.
1905 – Utworzenie Muzeum Żydowskiego ze zbiorów judaików Mathiasa Bersona.
1906 – W Warszawie odbywa się pierwsza konferencja syjonistów z zaboru rosyjskiego.
– W zamachu na podkomisarza policji carskiej zginął członek Organizacji Bojowej PPS Baruch Szulman(1885-1906).
1908 – Ukazuje się pierwszy numer “Hajnt” (Dzisiaj) dziennika w języku jidisz.
1910 – Ukazuje się pierwszy numer “Der Moment” (Chwila) dziennika w języku jidisz.
1912 – Towarzystwo “Pomoc dla Sierot” wybudowało przy ul. Krochmalnej dom dla ok. 100 sierot, którego kierownikiem został Janusz Korczak.
1914 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 337 000 Żydów (38,1% mieszkańców).
1915 – W Warszawie powstaje sportowy klub Makabi.
– Umiera wybitny pisarz, klasyk literatury jidisz Icchak Lejb Perec (1852-1915).
1917 – W Warszawie odbywa się pierwsza krajowa konferencja partii Mizrachi (syjonistów ortodoksów).
1921 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 310 322 Żydów (33,1% mieszkańców).
1923 – Ukazuje się pierwszy numer “Naszego Przeglądu”, największego dziennika żydowskiego w języku polskim. Wydawano 13 czasopism w języku żydowskim, 7 w języku polskim, 11 w hebrajskim.
1925 – Umiera w Warszawie “matka teatru żydowskiego” Ester Rachel Kamińska. W Warszawie działało 9 teatrów żydowskich.
1927 – Powstaje Żydowski PEN-Club.
– Zmarł Feliks Perl, współzałożyciel PPS, redaktor “Robotnika”.
1928 – Utworzono Instytut Nauk Judaistycznych, kierowany przez Majera Bałabana, i Mojżesza Schorra.
1929 – Powstaje Zrzeszenie Pisarzy i Dziennikarzy Żydowskich. Jego członkami byli: laureat Nagrody Nobla Isaac Bashevis Singer, Szalom Asz, Matatiahu Szoham.
1931 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 352 659 osób (30,1% mieszkańców).
1936 – Wybudowano przy ul. Tłomackie gmach Biblioteki Judaistycznej, w którym znalazł swą siedzibę Instytut Nauk Judaistycznych.
1937 – Powołano komisaryczny zarząd gminy żydowskiej z przewodniczącym Murycym Mayzelem.
1 IX 1939 – Wybuch drugiej wojny światowej.
12 13 IX 1939 – W żydowski Nowy Rok wyjątkowo ciężkie bombardowania dzielnicy żydowskiej.
23 IX 1939 – Stefan Starzyński, prezydent Warszawy, mianował Adama Czerniakowa prezesem Gminy Żydowskiej.
23 X 1939 – Powołanie Judenratu z Adamem Czerniakowym jako przewodniczącym.
26 X 1939 – Rozporządzenie władz niemieckich o przymusie nieodpłatnej pracy ludności żydowskiej.
28 X 1939 – Według przeprowadzonego spisu w Warszawie mieszkało 359 827 Żydów.
1 XII 1939 – Nakaz noszenia na prawym ramieniu opasek z gwiazdą Dawida.
22 29 III 1940 – W czasie świąt wielkanocnych rabowanie sklepów i bicie Żydów.
29 V 1940 – Utworzenie Żydowskiej Samopomocy Społecznej.
15 XI 1940 – Zamknięcie dzielnicy żydowskiej 3-metrowymi murami. Uwięziono ok. 350 000 osób na 307 ha.
18 IX 1941 – Zmniejszenie obszaru getta.
14 X 1941 – Rozporządzenie władz niemieckich o karaniu śmiercią Żydów, którzy bez upoważnienia opuszczą wyznaczoną dzielnicę.
16 II 1942 – Drewniany most nad ul. Chłodną przeznaczony dla ruchu pieszego między “małym” a “dużym” gettem.
22 VII 1942 – Rozpoczęcie z terenu Umschlagplatzu (ul. Stawki) deportacji do ośrodka zagłady w Treblince.
23 VII 1942 – Adam Czerniakow, przewodniczący Judenratu popełnia samobójstwo
6 VIII 1942 – Do ośrodka zagłady wysłano domy sierot z getta, w tym także Janusza Korczaka i jego podopiecznych.
12 VIII 1942 – Zlikwidowano “małe” getto. Pozostałe osoby przesiedlono na teren “dużego” getta.
16 VIII 1942 – Wydano ok. 35 000 kart pozwalających na prace w getcie i uratowanie przed deportacją.
15 IX 1942 – Niemcy zakończyli akcję deportacyjną. Wywieziono ok. 300 000 osób. W szczątkowym getcie pozostało ok. 60 000 osób, z tego ponad 20 000 nielegalnie.
X 1942 – Tworzy się w getcie Żydowski Komitet Narodowy.
XII 1942 – Utworzenie Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i jej sztabu z Mordechajem Anielewiczem jako komendantem.
XII 1942 – Przy Delegaturze Rządu konstytuuje się Rada Pomocy Żydom “Żegota”, w skład której wchodzą przedstawiciele polskich organizacji politycznych i mandatariusze stronnictw żydowskich.
18 I 1943 – Niemcy podejmują nową akcję wysiedleńczą. Zorganizowane grupy ŻOB stawiają zbrojny opór i Niemcy przerywają wysiedlanie.
19 IV 1943 – Wkraczające oddziały niemieckie zostają zaatakowane przez żydowskich bojowców. Wybucha powstanie.
8 V 1943 – Niemcy zdobywają bunkier ŻOB na ul. Miłej 18. Komendant Mordechaj Anielewicz z grupą bojowców popełnia samobójstwo.
10 V 1943 – Kanałami wychodzi z getta grupa 30 bojowców ŻOB.
16 V 1943 – Generał Jürgen Stroop własnoręcznie wysadza Wielką Synagogę jako znak swego zwycięstwa nad walczącymi w getcie Żydami.
23 VII 1943 – Niemcy na ul. Gęsiej zakładają obóz koncentracyjny z więźniami z Auschwitz do prac porządkujących na terenie getta.
3 XI 1943 – W akcji Erntefest Niemcy mordują więźniów obozów pracy w Trawnikach, Poniatowej i na Majdanku w większości pochodzących z getta warszawskiego wywiezionych tam po powstaniu.
VIII-IX 1944 – Wielu spośród ponad 10 tys. ukrywających się po “aryjskiej stronie” Żydów bierze udział w walkach powstania warszawskiego.
IX 1944/1945 – W wyzwolonej Pradze na ul. Jagiellońskiej i Targowej działa Komitet Żydowski, do którego ściągają ocaleni Żydzi.
X-17 I 1945 – Grupy Żydów ukrywają się w ruinach miasta do wkroczenia wojsk radzieckich i polskich.
21 VII 1945 – Zostaje otwarta synagoga przy ul. Jagiellońskiej, zburzona w 1961 r.
IX 1945 – Zabezpieczona prowizorycznie synagoga Nożyków staje się znów miejscem modłów.
1 I 1946 – Ludność żydowska Warszawy liczyła 18 tysięcy osób.
1946 – W miejscu bunkra ŻOB – Miła 18 wzniesiono pomnik.
– W ruinach getta przy ul. Zamenhofa zostaje wzniesiony pomnik upamiętniający Żydów poległych w czasie II wojny światowej.
– W ruinach przy ul. Nowolipki wydobyto pierwszą część Archiwum Ringelbluma.
1947 – Do Warszawy z Łodzi przenoszą się centralne władze organizacji żydowskich.
– Do odbudowanego budynku przedwojennej Biblioteki Judaistycznej przenosi się z Łodzi Centralna Żydowska Komisja Historyczna, następnie przekształcona w maju 1947 r. w Żydowski Instytut Historyczny.
1948 – Powstaje Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w PRL z siedzibą przy ul. Twardej 6.
– Odsłonięcie pomnika Bohaterów Getta Warszawskiego.
1950 – Wydobycie drugiej części Archiwum Ringelbluma, ukrytej w dwóch bańkach na mleko.
X 1950 – Powstanie Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów (TSKŻ) w Polsce.
1955 – Państwowy Teatr Żydowski kierowany przez Idę Kamińską przenosi się do Warszawy z siedzibą na pl. Zwycięstwa.
1966 – W Warszawie w TSKŻ jest zarejestrowanych 6200 osób.
1968 – Po wystąpieniach już w 1967 I sekretarza PZPR Wł. Gomułki rozpoczyna się antysemicka nagonka. W jej wyniku z Polski wyemigrowało ok. 20 tys. osób.
1969 – Ukończenie budynku na pl. Grzybowskim, do którego przeniósł się teatr żydowski i inne świeckie organizacje żydowskie.
1981 – Utworzenie Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami. Głównym terenem działania przez wiele lat był warszawski cmentarz żydowski przy Okopowej.
1982 – Ogrodzenie terenu cmentarza żydowskiego na Pradze dzięki pracy Fundacji Rodziny Nissenbaumów.
1983 – Po 6-letnim kompleksowym remoncie ponownie została otworzona synagoga Nożyków.
1988 – Powstanie z inicjatywy aktorki Gołdy Tencer Fundacji Shalom. Celem jej działania jest ocalenie pamięcie o Żydach Warszawy i Polski.
– Utworzenie Fundacji Ronalda S. Laudera w celu odbudowy żydowskiego życia i tradycji. Jej przedstawicielem w Polsce został rabin M. Schudrich.
– Wzniesienie pomnika w miejscu Umschlagplatzu i Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki 1940 -1943.
14 X 1988 – Spotkanie przedstawicieli ZRWM z papieżem Janem Pawłem II.
1989 – Do Polski przyjeżdża i zamieszkuje w Warszawie Naczelny Rabin Polski Pinchas Menachem Joskowicz.
1993 – Po raz pierwszy w historii stosunków chrześcijańsko-żydowskich biskup rzymskokatolicki i rabin Michael Schudrich modlili się razem w synagodze.
1994 – Utworzenie Fundacji Gęsia w celu renowacji żydowskiego cmentarza przy ul. Okopowej.
– Otwarcie szkoły podstawowej Fundacji Ronalda S. Laudera Morasha – Dziedzictwo.
1995 – Odsłonięcie pomnika poświęconego “Żegocie” organizacji Rady Pomocy Żydom działającej w latach 1942-1945.
1996 – Próba podpalenia synagogi Nożyków.
– Powstaje Komitet budowy Muzeum Historii Żydów Polskich, w pobliżu pomnika Bohaterów Getta.
1997 – Restytucja Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.
1999 – Archiwum Getta Warszawskiego, zwane Archiwum Ringelbluma, zostaje wpisane na światową listę zabytków piśmiennictwa UNESCO “Memory of the World”.
VI 2000 – Rabinem gminy warszawskiej zostaje Michael Schudric